Cách chăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết để cả gia đình đón xuân vui vẻ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Nội dung bài viết:

Vào những dịp đặc biệt như Tết Nguyên đán có thể trở thành thử thách lớn đối với trẻ tự kỷ vì đây là thời điểm có nhiều sự thay đổi trong sinh hoạt hằng ngày. Thông qua bài viết này, Mirai Care sẽ cung cấp những lời khuyên hữu ích để giúp cha mẹ chăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết, đảm bảo rằng cả gia đình đều có một mùa xuân bình an và hạnh phúc.

Tìm hiểu ngay

1. Những thách thức thường gặp đối với trẻ tự kỷ trong dịp Tết

Tết Nguyên Đán mang lại không khí lễ hội tưng bừng, nhưng đây lại được coi như một thách thức đối với trẻ tự kỷ. Muốn chăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết thì trước hết cha mẹ cần phải biết những thách thức nào trẻ sẽ phải đối mặt. Và dưới đây là những thách thức cụ thể mà trẻ tự kỷ thường gặp phải 

1.1 Quá tải giác quan

• Tiếng ồn:Trong dịp Tết, tiếng pháo nổ, nhạc nền sôi động và tiếng nói chuyện ồn ào từ các buổi tiệc tùng có thể gây ra căng thẳng và lo âu cho trẻ tự kỷ. Những âm thanh đột ngột và cường độ cao thường làm trẻ cảm thấy hoảng sợ hoặc không thể xử lý kịp thời. 
• Ánh sáng:Ánh sáng từ đèn nháy, đèn trang trí rực rỡ ở khắp nơi, đặc biệt là vào buổi tối, có thể khiến trẻ tự kỷ cảm thấy khó chịu. Việc tiếp xúc liên tục với ánh sáng chớp nháy có thể gây kích thích quá mức cho hệ thống thần kinh của trẻ.
• Mùi:Mùi thức ăn đậm đà từ những món ăn truyền thống ngày Tết như bánh chưng, thịt kho, hoặc mùi hương trầm trong nhà có thể trở nên quá sức với trẻ tự kỷ. Các mùi hương này, dù rất quen thuộc với người lớn, lại có thể gây rối loạn giác quan cho trẻ.
• Đám đông và sự thay đổi lịch trình sinh hoạt:Tết là dịp mà gia đình, bạn bè tụ họp đông đúc, và các hoạt động thường nhật bị xáo trộn. Trẻ tự kỷ thường có xu hướng thích duy trì các thói quen cố định, do đó, sự thay đổi này có thể làm trẻ cảm thấy bất an và khó thích nghi. Những buổi tụ họp đông người cũng tạo ra không gian ồn ào và hỗn loạn, khiến trẻ dễ cảm thấy choáng ngợp.

Trẻ tự kỷ thường cảm thấy choáng ngợp khi đột ngột thay đổi các lịch trình quen thuộc thường ngày

1.2 Khó khăn trong giao tiếp xã hội

• Gặp gỡ nhiều người lạ:Trong dịp Tết, trẻ tự kỷ thường phải gặp gỡ nhiều người họ hàng và bạn bè của gia đình mà trẻ có thể chưa quen biết. Việc gặp gỡ người lạ có thể làm trẻ cảm thấy lo lắng hoặc sợ hãi, do trẻ khó xử lý các tình huống xã hội không quen thuộc.
• Khó hiểu các quy tắc xã giao:Các quy tắc xã giao như chào hỏi, nhận lì xì, hoặc tham gia vào các trò chơi tập thể trong ngày Tết có thể gây khó khăn cho trẻ tự kỷ. Những hành động xã giao này thường không rõ ràng hoặc khó dự đoán đối với các con, khiến trẻ dễ lúng túng hoặc có phản ứng không phù hợp. 
• Khó diễn đạt cảm xúc và nhu cầu:Theo Trung tâm IRIS tại Đại học Vanderbilt,trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong việc diễn đạt cảm xúc và nhu cầu của mình, đặc biệt trong các tình huống đông người hoặc khi bị áp lực. Điều này dẫn đến việc trẻ không thể giao tiếp hiệu quả với người lớn hoặc bạn bè, gây thêm căng thẳng trong các buổi gặp mặt ngày Tết.

Vào những dịp đặc biệt như này việc gặp gỡ người lạ có thể làm trẻ cảm thấy lo lắng hoặc sợ hãi

1.3 Thay đổi thói quen và lịch trình

• Lịch sinh hoạt bị xáo trộn

Dịp Tết Nguyên Đán thường đi kèm với những thay đổi đáng kể trong lịch trình hàng ngày, như thức khuya để đón giao thừa, hoặc tham gia vào các chuyến đi thăm họ hàng. Những thay đổi này có thể khiến trẻ cảm thấy bất an vì chúng quen với các thói quen cố định và khó thích nghi với sự gián đoạn. 

• Ăn uống không theo giờ giấc

Trong những ngày Tết, bữa ăn thường không diễn ra theo giờ giấc quen thuộc, hoặc thực đơn có thể khác biệt so với những ngày thường. Trẻ tự kỷ có thể khó chấp nhận những thay đổi này, dẫn đến tình trạng căng thẳng hoặc bỏ ăn. Sự thay đổi về thức ăn và thời gian ăn uống có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và sức khỏe của trẻ. 

• Ít thời gian cho các hoạt động quen thuộc

Các hoạt động quen thuộc như chơi một mình, đọc sách, hoặc tham gia các liệu pháp hỗ trợ có thể bị gián đoạn trong dịp Tết. Sự thiếu hụt những hoạt động này khiến trẻ cảm thấy mất cân bằng và khó chịu. Duy trì một số hoạt động quen thuộc trong khả năng có thể giúp trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái hơn.

Sự thay đổi về thức ăn và thời gian ăn uống có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và sức khỏe của trẻ

2. Bí quyết chăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết

2.1 Chuẩn bị trước cho con

• Giải thích cho con về ngày Tết bằng hình ảnh, video, hoặc câu chuyện đơn giản

Việc sử dụng hình ảnh, video hoặc các câu chuyện đơn giản giúp trẻ tự kỷ dễ dàng hình dung và hiểu về các hoạt động sẽ diễn ra trong dịp Tết. Các phương pháp trực quan này không chỉ cung cấp thông tin rõ ràng mà còn giúp trẻ hình thành kỳ vọng, giảm thiểu cảm giác lo lắng do những điều không biết trước. 

• Tạo lịch trình trực quan và nhất quán

Lịch trình trực quan giúp trẻ tự kỷ nắm bắt các hoạt động trong ngày, từ việc thức dậy, ăn uống đến tham gia các buổi lễ hội. Một lịch trình rõ ràng, dễ theo dõi và được giữ nhất quán sẽ giúp trẻ cảm thấy an tâm, hiểu rõ những gì sắp diễn ra và hạn chế cảm giác choáng ngợp trước những thay đổi.

• Giới thiệu trước cho con về những người sẽ đến thăm nhà

Trước khi diễn ra các buổi gặp gỡ, cha mẹ có thể giới thiệu cho trẻ về những người sẽ đến thăm bằng cách sử dụng hình ảnh hoặc mô tả ngắn gọn. Điều này giúp trẻ chuẩn bị tâm lý và tránh bị bất ngờ khi gặp gỡ người lạ. Việc này cũng hỗ trợ trẻ trong việc làm quen dần với những thay đổi trong môi trường xã hội. 

Chuẩn bị tâm lý đón Tết trước cho trẻ tự kỷ

2.2 Tạo không gian yên tĩnh cho con

• Thiết lập một khu vực riêng tư để con có thể thư giãn khi cảm thấy quá tải

Trong dịp Tết, trẻ tự kỷ có thể dễ dàng cảm thấy quá tải do môi trường ồn ào và đông đúc. Vậy nên để chăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết được tốt nhất thì việc thiết lập một khu vực riêng tư, nơi trẻ có thể rút lui và thư giãn khi cần, là điều cần thiết. Khu vực này nên được trang bị các vật dụng mà trẻ yêu thích như sách, đồ chơi, hoặc chăn gối để giúp trẻ cảm thấy thoải mái và an toàn. 

• Hạn chế tiếng ồn và ánh sáng mạnh

Tiếng ồn lớn từ pháo, nhạc và đám đông, cùng với ánh sáng mạnh từ đèn trang trí, có thể gây kích thích quá mức cho trẻ tự kỷ. Cha mẹ nên cố gắng giảm thiểu các yếu tố này bằng cách sử dụng rèm cửa để làm dịu ánh sáng hoặc cung cấp tai nghe chống ồn cho trẻ. Một không gian yên tĩnh với ánh sáng dịu nhẹ sẽ giúp trẻ ổn định cảm xúc và tránh những phản ứng quá mức. 

• Đảm bảo con có đủ thời gian nghỉ ngơi

Thời gian nghỉ ngơi là rất quan trọng để trẻ tự kỷ hồi phục sau khi tham gia các hoạt động xã hội căng thẳng. Việc đảm bảo rằng trẻ có đủ giấc ngủ và các khoảng thời gian nghỉ ngơi trong ngày sẽ giúp trẻ duy trì năng lượng và giảm thiểu nguy cơ bùng nổ cảm xúc. Cha mẹ có thể giúp trẻ bằng cách giữ thói quen ngủ quen thuộc và tạo không gian yên tĩnh để trẻ có thể thư giãn.

Cha mẹ hãy chuẩn bị trước tâm lý và tạo không gian yên tĩnh cho con

2.3 Duy trì thói quen và lịch trình quen thuộc

• Cố gắng giữ giờ ăn, ngủ, và các hoạt động hàng ngày của con càng nhiều càng tốt

Việc duy trì thói quen sinh hoạt giúp trẻ cảm thấy an toàn và ổn định. Mặc dù Tết thường mang lại nhiều thay đổi, tuy nhiên cha mẹ nên cố gắng giữ nguyên thời gian ăn uống và ngủ nghỉ như thường ngày. Điều này giúp trẻ duy trì nhịp sinh học và tránh bị rối loạn về mặt cảm xúc. 

• Mang theo những vật dụng quen thuộc của con khi đi ra ngoài

Khi tham gia các hoạt động Tết bên ngoài, việc mang theo những món đồ quen thuộc như chăn yêu thích, đồ chơi, hoặc sách có thể giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn trong môi trường mới. Những vật dụng này đóng vai trò như một điểm tựa tinh thần, giúp trẻ xử lý tốt hơn các thay đổi xung quanh.

Chăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết vẫn cần phải duy trì thói quen thường ngày của trẻ

2.4 Hỗ trợ con trong giao tiếp xã hội

• Giải thích cho người thân và bạn bè về đặc điểm của con

Trước khi tham gia các buổi họp mặt gia đình hoặc xã hội, cha mẹ nên thông báo trước cho người thân về những đặc điểm riêng biệt của trẻ tự kỷ. Điều này giúp người thân hiểu và thông cảm, tạo môi trường giao tiếp dễ chịu hơn cho trẻ. 

• Dạy con những kỹ năng giao tiếp đơn giản

Một điều cần chú ý khichăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết chính làcha mẹ cần dạy trẻ những kỹ năng giao tiếp đơn giản, như cách chào hỏi hoặc từ chối một cách lịch sự. Sử dụng các tình huống thực tế hoặc qua các trò chơi đóng vai để giúp trẻ thực hành và cảm thấy tự tin hơn khi giao tiếp. 

• Khuyến khích con tham gia vào các hoạt động xã hội một cách từ từ

Thay vì ép buộc trẻ tham gia ngay vào các hoạt động đông người, cha mẹ nên cho trẻ tham gia từ từ, bắt đầu từ những hoạt động nhỏ và ít người. Điều này giúp trẻ có thời gian thích nghi và giảm bớt áp lực. 

Hỗ trợ con giao tiếp trong những cuộc gặp gỡ người thân, bạn bè

2.5 Quản lý chế độ ăn uống

• Đảm bảo con được ăn những món ăn quen thuộc và phù hợp với chế độ ăn của con

Trong dịp Tết, các bữa tiệc thường có rất nhiều món ăn lạ và khó ăn đối với trẻ tự kỷ, đặc biệt là những trẻ có chế độ ăn kiêng đặc biệt. Vì vậy, cha mẹ nên đảm bảo rằng trẻ được ăn những món ăn quen thuộc và phù hợp với chế độ ăn của con, tránh tình trạng ăn phải những món không hợp hoặc không quen. Việc chuẩn bị các món ăn mà trẻ yêu thích sẽ giúp giảm cảm giác lo lắng và giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn trong các dịp lễ.

• Hạn chế đồ ngọt và đồ ăn chế biến sẵn

Đồ ngọt và đồ ăn chế biến sẵn có thể ảnh hưởng đến hành vi của trẻ tự kỷ, vì chúng có thể gây tăng động hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng khó chịu do thay đổi thói quen ăn uống. Đặc biệt, các món ăn chứa nhiều đường hoặc chất bảo quản có thể tác động tiêu cực đến mức độ căng thẳng của trẻ trong suốt các hoạt động Tết. Vì vậy, hạn chế cho trẻ ăn những món này là điều cần thiết.

2.6 Chăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết bằng việc kiểm soát các yếu tố kích thích

• Hạn chế tiếp xúc với pháo nổ và tiếng ồn lớn

Tiếng ồn lớn từ pháo, nhạc và đám đông có thể làm trẻ tự kỷ cảm thấy căng thẳng và khó chịu. Vì vậy, trong dịp Tết, cha mẹ nên hạn chế cho trẻ tiếp xúc với những yếu tố kích thích này bằng cách giữ trẻ ở nơi yên tĩnh hoặc sử dụng tai nghe chống ồn để giảm bớt kích thích giác quan và giúp cho trẻ cảm thấy an toàn hơn. 

• Tránh những nơi quá đông người

Những nơi đông người như chợ Tết hay buổi tiệc lớn có thể tạo ra quá tải giác quan cho trẻ tự kỷ. Trẻ có thể cảm thấy bối rối và khó kiểm soát cảm xúc khi phải đối mặt với đám đông. Vì vậy, việc tránh những nơi quá đông người sẽ giúp trẻ cảm thấy an tâm hơn và tránh các tình huống gây căng thẳng. 

Hạn chế cho bé tiếp xúc với các yếu tố kích thích

2.7 Sử dụng các công cụ hỗ trợ

• Tai nghe chống ồn

Tai nghe chống ồn là công cụ hữu ích giúp giảm thiểu tiếng ồn xung quanh, đặc biệt trong các môi trường ồn ào như tiệc Tết. Những trẻ tự kỷ rất nhạy cảm với tiếng ồn, và việc sử dụng tai nghe chống ồn giúp trẻ có thể cảm thấy thoải mái hơn trong không gian có nhiều tiếng ồn. 

• Đồ chơi cảm giác

Các đồ chơi cảm giác, như các quả bóng nảy, gối hoặc các vật dụng có kết cấu đặc biệt, có thể giúp trẻ tự kỷ giảm căng thẳng và làm dịu cảm xúc. Những đồ chơi này có thể giúp trẻ giữ bình tĩnh khi đối mặt với các yếu tố kích thích xung quanh trong dịp Tết.

• Hình ảnh hoặc biểu tượng hỗ trợ giao tiếp

Sử dụng hình ảnh hoặc biểu tượng giao tiếp là một công cụ rất hữu ích để hỗ trợ trẻ tự kỷ trong việc diễn đạt cảm xúc hoặc nhu cầu. Trong dịp Tết, việc sử dụng các biểu tượng để giải thích các hoạt động hoặc hướng dẫn trẻ có thể giúp giảm bớt sự bối rối và giúp trẻ cảm thấy an tâm hơn. 

3. Lời khuyên cho phụ huynh chăm sóc trẻ tự kỷ dịp tết

• Kiên nhẫn và thấu hiểu

Trong dịp Tết, trẻ tự kỷ có thể gặp phải nhiều khó khăn do sự thay đổi trong thói quen sinh hoạt và môi trường xung quanh. Để giúp trẻ vượt qua những thử thách này, điều quan trọng nhất là sự kiên nhẫn và thấu hiểu.

Cha mẹ cần nhớ rằng trẻ tự kỷ không phải cố tình làm khó, mà do những thay đổi trong môi trường có thể gây lo lắng hoặc khó chịu cho trẻ. Việc kiên nhẫn với trẻ giúp giảm căng thẳng cho cả phụ huynh và trẻ, đồng thời giúp trẻ cảm thấy được yêu thương và an toàn. Nghiên cứu từ Autism Speaks cho thấy rằng sự hỗ trợ tinh thần từ gia đình giúp trẻ tự kỷ cải thiện khả năng đối phó với các tình huống mới và căng thẳng.

• Tìm kiếm sự hỗ trợ

Chăm sóc trẻ tự kỷ trong dịp Tết có thể là một thử thách lớn, đặc biệt khi có rất nhiều yếu tố kích thích như đám đông, tiếng ồn và sự thay đổi trong thói quen. Do đó, cha mẹ không nên ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè, hoặc các chuyên gia. Có thể nhờ người thân giúp đỡ khi tổ chức các bữa tiệc hoặc đưa trẻ ra ngoài, hoặc tìm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý để có thêm những chiến lược chăm sóc hiệu quả.

Việc chia sẻ gánh nặng và nhận được sự hỗ trợ không chỉ giúp cha mẹ cảm thấy bớt căng thẳng, mà còn giúp tạo ra một môi trường thân thiện và thoải mái cho trẻ. Hiệp hội Tự kỷ Mỹ cho biết, việc tham gia vào nhóm hỗ trợ có thể cải thiện khả năng chăm sóc và phát triển của trẻ tự kỷ trong những dịp lễ tết.

• Tận hưởng Tết cùng con

Tết là dịp để cả gia đình quây quần bên nhau, vì vậy, dù có những khó khăn, phụ huynh cũng nên cố gắng tận hưởng những khoảnh khắc quý giá với con. Việc tham gia vào các hoạt động Tết một cách nhẹ nhàng, linh hoạt, và phù hợp với sở thích và khả năng của trẻ sẽ tạo ra những kỷ niệm đẹp.

Cha mẹ có thể lên kế hoạch cho những hoạt động nhỏ mà trẻ cảm thấy vui vẻ, như cùng con làm bánh, trang trí nhà cửa, hay chỉ đơn giản là dành thời gian chơi đùa với nhau trong không gian yên tĩnh. Điều này không chỉ giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn mà còn giúp gia đình có một Tết ấm áp, đầy yêu thương. 

Lời khuyên cho phụ huynh chăm sóc trẻ tự kỷ dịp tết

4. Hiệu quả điều trị của liệu pháp tế bào gốc với trẻ tự kỷ

Liệu pháp tế bào gốc đang ngày càng nhận được sự quan tâm như một phương pháp điều trị tiềm năng cho trẻ tự kỷ. Mặc dù còn nhiều nghiên cứu cần được thực hiện để đánh giá hiệu quả lâu dài, nhưng các kết quả ban đầu đã cho thấy những cải thiện đáng kể trong việc giảm bớt các triệu chứng của tự kỷ, giúp trẻ hòa nhập tốt hơn với gia đình và cộng đồng.

Một trong những điểm mạnh của liệu pháp tế bào gốc là khả năng hỗ trợ cải thiện các chức năng thần kinh, đặc biệt là khả năng giao tiếp, sự tập trung và khả năng xử lý thông tin giác quan. Một bài viết trên trang American SPCC đề cập rằngliệu pháp tế bào gốc có thể giúp trẻ tự kỷ giảm mức độ lo âu, cải thiện khả năng tương tác xã hội, và phát triển các kỹ năng cần thiết để tham gia vào các hoạt động xã hội.

Viện nghiên cứu điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo đã thực hiện một số ca sử dụng liệu pháp tế bào gốc để điều trị tự kỷ cho trẻ và đã thu được nhiều kết quả khả quan:

• Điều trị bệnh tự kỷ cho trẻ 5 tuổi bằng liệu pháp tế bào gốccải thiện việc giao tiếp và tương tác của trẻ với những người xung quanh.
• Điều trị rối loạn phổ tự kỷ cho trẻ 4 tuổi bằng liệu pháp tế bào gốccải thiện tình trạng nhạy cảm với âm thanh.
• Trẻ 5 tuổi điều trị rối loạn phổ tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốccho thấy hiệu quả rất cao đối với quá nhạy cảm giác quan và cải thiện kỹ năng giao tiếp.
• Điều trị bệnh tự kỷ cho trẻ 6 tuổi bằng liệu pháp tế bào gốcgiảm các triệu chứng tăng động giảm chú ý, giúp trẻ có thể tập trung vào các bài học trên lớp.
• Điều trị bệnh tự kỷ cho trẻ 3 tuổi bằng liệu pháp tế bào gốccải thiện triệu chứng quá nhạy cảm với âm thanh, nhạy cảm ở miệng và cảm giác, điều hòa cảm xúc đồng thời giúp trẻ phát triển ngôn ngữ.

Liệu pháp tế bào gốc - phương pháp điều trị tiềm năng cho trẻ tự kỷ

Nhờ có liệu pháp tế bào gốc, trẻ tự kỷ sẽ cải thiện sự tự lập trong các hoạt động hàng ngày, từ việc chăm sóc bản thân đến tham gia vào các trò chơi và hoạt động cộng đồng. Khi trẻ có thể xử lý tốt hơn các yếu tố kích thích từ môi trường xung quanh, chúng sẽ cảm thấy thoải mái hơn trong các hoạt động như tham gia bữa tiệc Tết, chơi đùa cùng anh chị em, hoặc đơn giản là cùng gia đình chia sẻ những khoảnh khắc vui vẻ.

Song song với đó là các bậc phụ huynh cảm thấy an tâm và hạnh phúc hơn khi nhìn thấy con hòa nhập, tận hưởng không khí lễ hội và cảm nhận được tình yêu thương của gia đình trong suốt dịp Tết. Việc tham gia vào các hoạt động cùng gia đình sẽ giúp trẻ không cảm thấy bị tách biệt và gia đình sẽ cảm nhận rõ hơn niềm vui khi có con tham gia đầy đủ trong các dịp lễ trọng đại.

Chăm sóc trẻ tự kỷ dịp Tết đòi hỏi sự kiên nhẫn, thấu hiểu và chuẩn bị kỹ lưỡng từ cha mẹ. Bằng cách áp dụng những lời khuyên của Mirai Care trong bài viết này, bạn có thể giúp con vượt qua những thử thách của mùa lễ hội, tạo ra những kỉ niệm đáng nhớ và ý nghĩa.