Gợi ý những cách dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi đơn giản, dễ thực hiện

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Khả năng đặt câu hỏi là một kỹ năng giao tiếp quan trọng, giúp trẻ khám phá thế giới xung quanh và tương tác hiệu quả với người khác. Tuy nhiên, với trẻ tự kỷ, việc học cách đặt câu hỏi có thể gặp nhiều khó khăn. Bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ chia sẻ những cách dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi đơn giản, dễ thực hiện. Đồng thời, chỉ ra những khó khăn trong quá trình dạy, từ đó, giúp phụ huynh chuẩn bị mọi thứ tốt hơn, sớm giúp trẻ tự tin hơn trong giao tiếp và hòa nhập với cộng đồng. 

Nội dung bài viết:

>> Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miraicare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương phápđiều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc tủy xươngnhé!

1. Tại sao phải dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi?

Không phải ai cũng hiểu được tầm quan trọng cũng như ưu điểm của việc dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi. Dưới đây, Mirai Care sẽ chia sẻ cho bạn một vài lý do chứng minh hành động này quan trọng đối với sự phát triển ngôn ngữ cũng khả năng giao tiếp của trẻ: 

• Khuyến khích sự tò mò và khám phá:Khi trẻ đặt câu hỏi, điều đó chứng tỏ trẻ đang chủ động tìm hiểu về thế giới xung quanh. Việc khuyến khích trẻ đặt câu hỏi giúp nuôi dưỡng sự tò mò, thúc đẩy trẻ khám phá và học hỏi những điều mới.
• Phát triển tư duy:Đặt câu hỏi đòi hỏi trẻ phải suy nghĩ, phân tích và tổng hợp thông tin. Việc này giúp trẻ rèn luyện tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng sáng tạo.
• Cải thiện kỹ năng giao tiếp:Đặt câu hỏi là một phần quan trọng của giao tiếp. Khi trẻ đặt câu hỏi, trẻ đang chủ động tham gia vào cuộc trò chuyện, xây dựng mối quan hệ với người khác và thể hiện bản thân.
• Nâng cao khả năng ngôn ngữ:Việc đặt câu hỏi đòi hỏi trẻ phải sử dụng ngôn ngữ một cách chính xác và hiệu quả. Khi trẻ thường xuyên đặt câu hỏi, vốn từ vựng và cấu trúc câu của trẻ sẽ được cải thiện đáng kể.
• Giúp trẻ hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh:Bằng cách đặt câu hỏi, trẻ có thể tìm hiểu về những điều mình chưa biết, làm rõ những thắc mắc và hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh.
• Tạo cơ hội học hỏi:Khi trẻ đặt câu hỏi, người lớn có thể tận dụng cơ hội này để giải thích, hướng dẫn và cung cấp cho trẻ những kiến thức mới.
• Tăng cường sự tự tin:Trẻ tự tin đặt câu hỏi và nhận được sự quan tâm, trẻ sẽ cảm thấy tự tin hơn về bản thân và khả năng của mình.

Trẻ tự kỷ đặt câu hỏi chứng tỏ đang muốn tìm hiểu về thế giới xung quanh

2. Trẻ tự kỷ có gặp khó khăn khi đặt câu hỏi không?

Khi đặt câu hỏi, trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn do nhiều yếu tố liên quan đến tình trạng của họ tác động. Đó có thể là khó khăn trong tương tác xã hội, kỹ năng ngôn ngữ thực dụng hay chức năng điều hành. Điều này gây ảnh hưởng đến khả năng bắt đầu và hình thành câu hỏi của họ. Những khó khăn phổ biến trẻ tự kỷ dễ gặp phải khi đặt câu hỏi phải kể đến: 

• Khó sắp xếp câu từ hình thành câu hỏi:Trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong việc sắp xếp từ ngữ, cấu trúc câu để tạo thành một câu hỏi hoàn chỉnh. Điều này có thể do hạn chế về ngôn ngữ hoặc khó khăn trong việc xử lý thông tin.
• Khó khăn trong việc hiểu ý nghĩa của câu hỏi:Trẻ tự kỷ đôi khi không hiểu rõ ý nghĩa của câu hỏi, đặc biệt là những câu hỏi đòi hỏi suy luận hoặc hiểu biết về ngữ cảnh. Trẻ có thể hiểu được các câu hỏi đơn giản nhưng gặp khó khăn với các câu hỏi đòi hỏi suy luận hoặc trừu tượng.
• Khó diễn đạt nhu cầu và mong muốn:Trẻ tự kỷ có thể khó diễn đạt chính xác những gì mình muốn hỏi, dẫn đến việc truyền đạt thông tin không hiệu quả.
• Sợ hãi, lo lắng khi đặt câu hỏi:Một số trẻ tự kỷ có thể cảm thấy sợ hãi hoặc lo lắng khi đặt câu hỏi, đặc biệt là trong các tình huống xã hội mới hoặc khi không quen biết người đối diện.
• Tập trung vào chi tiết nhỏ:Trẻ tự kỷ thường tập trung vào các chi tiết nhỏ hơn là ý nghĩa tổng thể của câu hỏi, điều này có thể khiến chúng bỏ qua thông tin quan trọng.
• Trẻ không hứng thú với việc đặt câu hỏi:Thay vì đặt câu hỏi, trẻ lại chọn chỉ vào đồ vật, kéo tay người khác để biểu thị nhu cầu. Hoặc trẻ có thể lặp đi lặp lại cùng một câu hỏi hoặc câu trả lời nhiều lần.

Thay vì đặt câu hỏi, trẻ lại chọn chỉ vào đồ vật để diễn đạt mong muốn

>> Xem thêm: 10 Dấu hiệu bệnh tự kỷ ở trẻ em mà bạn cần biết
 

3. Gợi ý các cách dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi

Việc dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi rất cần thiết để kích thích khả năng tìm tòi, cải thiện ngôn ngữ của trẻ. Mặc dù bị tử kỷ nhưng trẻ vẫn rất tò mò, muốn khám phá. Tuy nhiên, khả năng sử dụng và sắp xếp từ ngữ để đặt câu hỏi của trẻ gặp khó khăn. Vậy nên, bạn có thể sử dụng vài tình huống để gợi ý cho trẻ đặt câu hỏi.

3.1 Câu hỏi: Cái gì?

Đặt những đồ vật mà con bạn thích vào một chiếc túi đục. Khi bạn lấy một đồ vật ra, hãy nhắc con hỏi, "Đó là gì?". Cho con bạn xem đồ vật và để con chơi với nó sau khi con bạn đã đặt câu hỏi. Biến nó thành một trò chơi bằng cách liên tục lấy ra những đồ vật mà con bạn thích, cho đến khi con có thể tự nhiên đặt câu hỏi mà không cần nhắc nhở. 

Sau đó, từ từ thay thế các đồ vật bằng những đồ vật không củng cố mà con bạn không quen thuộc, để con bạn học cách đặt câu hỏi khi được đưa cho một đồ vật mới lạ. Cuối cùng, đưa ra những đồ vật mới mà không có túi cho đến khi con bạn tự nhiên đặt câu hỏi mà không cần nhắc nhở.

3.2 Câu hỏi: Ở đâu?

Giấu những đồ vật mà con bạn cần để hoàn thành các hoạt động mà chúng thích, ví dụ như vẽ tranh. Sau đó, bố mẹ hướng dẫn trẻ đặt câu hỏi vật đó đâu rồi khi chúng nhận ra rằng những đồ vật đó bị mất. Ví dụ, giấu những cây cọ khi con bạn muốn vẽ. Khi con bạn nhận ra rằng những cây cọ bị mất, hãy nhắc chúng đặt câu hỏi “Những cây cọ đâu rồi?”.

3.3 Câu hỏi: Khi nào?

Ngoài câu hỏi cái gì, ở đâu, bố mẹ cũng nên dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi khi nào. Nói với con bạn rằng cả hai bạn sẽ cùng làm một hoạt động cụ thể mà con bạn thích, ví dụ như đi sở thú, chơi đồ chơi mà không chia sẻ khi nào bạn sẽ làm điều đó. 

Tiếp đó, bạn hãy hướng dẫn con bạn đặt câu hỏi “khi nào chúng ta đi”. Điều quan trọng là phải chọn các hoạt động không có khung thời gian cố định trong thói quen hàng ngày của con bạn. Ví dụ, nếu bạn chỉ đọc truyện cho con vào giờ đi ngủ thì việc nói với con bạn về hành động này sẽ không gợi sự tò mò để trẻ hỏi khi nào bởi chúng đã biết rằng điều đó sẽ xảy ra vào giờ đi ngủ.

Đặt câu hỏi kích thích sự tò mò và tư duy của trẻ tự kỷ

4. Những thay đổi của bé trai mắc bệnh tự kỷ sau điều trị tháng thứ 3

Bé trai 3 tuổi 8 tháng bị chẩn đoán mắc bệnh phổ tự kỷ chậm phát triển giao tiếp

Thời điểm thực hiện điều trị bằng phương pháp tế bào gốc tủy xương là 3 tuổi 05 tháng

Hiệu quả của liệu pháp tế bào gốc tủy xương với bệnh tự kỷ

Những biểu hiện bệnh của bé trai trước khi điều trị

• Chậm phát triển ngôn ngữ: Không nói chuyện được
• Quan sát kém
• Cáu bẩn vì không nói ra được điều mình nói, bố mẹ không hiểu ý mình 

Những cải thiện sau khi điều trị

• Nói một số từ đơn 
• Bé đã có thể phát âm những từ đơn giản như "Ba",...
• Cảm xúc dễ chịu hơn vì nói ra được điều mình muốn

5. Những khó khăn có thể gặp phải khi dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi

Dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn và kiên trì. Trong quá trình này, phụ huynh và giáo viên có thể gặp phải một số khó khăn sau:

5.1 Khó khăn trong việc hiểu và diễn đạt nhu cầu

Khi dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi, bạn sẽ gặp khó khăn khi trẻ khó hiểu ý nghĩa của các từ, cấu trúc câu và cách sử dụng ngôn ngữ trong các tình huống xã hội.Trẻ có thể không biết cách sắp xếp từ ngữ để tạo thành câu hỏi.

Không những thế, trẻ còn thiếu động cơ và thấy không cần thiết phải đặt câu hỏi để đáp ứng nhu cầu của mình. Bởi, trẻ nghĩ bản thân có thể chỉ vào đồ vật, kéo tay người khác để diễn đạt ý thay vì đặt câu hỏi.

Giải pháp:

• Sử dụng hình ảnh, đồ vật hoặc các công cụ hỗ trợ trực quan để giúp trẻ hiểu ý nghĩa của các từ và câu.
• Giữ các câu hỏi ngắn gọn và đơn giản, tránh sử dụng các câu hỏi mở quá rộng.
• Tạo một lịch trình hàng ngày rõ ràng để giúp trẻ dự đoán được những gì sẽ xảy ra.
• Đặt câu hỏi cho trẻ về những hoạt động hàng ngày, đồ vật hoặc người xung quanh.
• Chơi các trò chơi đòi hỏi trẻ phải đặt câu hỏi để tìm ra đáp án.
• Khen ngợi trẻ khi chúng cố gắng đặt câu hỏi, dù câu hỏi đó có đúng hay sai.

5.2 Khó khăn trong việc tập trung và duy trì sự chú ý

Khả năng tập trung của trẻ rất thấp, đặc biệt là trẻ bị tự kỷ. Chúng dễ dàng bị thu hút bởi các kích thích xung quanh, làm giảm khả năng tập trung vào việc đặt câu hỏi. Điều này khiến trẻ không bắt kịp mạch các cuộc trò chuyện, dẫn đến khó khăn trong việc hiểu để đặt câu hỏi liên quan . 

Giải pháp:

• Loại bỏ các yếu tố gây xao nhãng như tiếng ồn, ánh sáng, đồ chơi thu hút sự chú ý,.....
• Chia các hoạt động thành các bước nhỏ, dễ thực hiện.
• Khi dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi, bạn nên sử dụng những vật dụng trực quan, sinh động để thu hút sự chú ý của trẻ. 
• Bắt đầu bằng các bài tập về tập trung thị giác, nghe, các trò chơi xếp hình, trò chơi tìm kiếm sự khác biệt.

Phụ huynh nên khen ngợi trong lúc dạy trẻ đặt câu hỏi

5.3 Khó khăn trong việc hiểu ý nghĩa của câu hỏi

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu ý nghĩa của các câu hỏi, đặc biệt là những câu hỏi đòi hỏi sự suy luận, trừu tượng hoặc liên quan đến cảm xúc. Điều này có thể gây trở ngại cho quá trình giao tiếp và học tập của trẻ.

Trẻ có thể hiểu được các câu hỏi ngắn và đơn giản nhưng lại gặp khó khăn trước những câu hỏi trừu tượng. Đôi lúc, trẻ còn không hiểu được mục đích của việc đặt câu hỏi là gì. 

Giải pháp:

• Khuyến khích trẻ trả lời bằng các câu dài hơn, chi tiết hơn. Ví dụ: Thay vì hỏi "Con có thích ăn táo không?", hãy hỏi "Con thích ăn trái cây gì?".
• Giảm thiểu các từ ngữ quá trừu tượng trong câu hỏi, thay vào đó bằng những từ ngữ dễ hiểu, gần gũi. Ví dụ như thay vì hỏi “Con cảm thấy thế nào” thì bạn có thể hỏi “Con thấy vui không?”,.... 
• Sử dụng hình ảnh, đồ vật hoặc các công cụ trực quan khác để minh họa câu hỏi, giúp trẻ dễ hình dung và hiểu rõ hơn về ý nghĩa của câu hỏi.
• Chơi các trò chơi đố vui kết hợp đặt câu hỏi liên kết với hoạt động đang diễn ra, giúp trẻ rèn luyện khả năng suy luận và đặt câu hỏi.

5.4 Khó khăn trong việc tiếp thu và xử lý thông tin

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu các tín hiệu xã hội, ngôn ngữ cơ thể và ngữ điệu. Điều này khiến chúng khó hiểu ý nghĩa ẩn dụ, mỉa mai hoặc những câu hỏi đòi hỏi suy luận xã hội.

Hơn nữa, cách xử lý thông tin của trẻ tự kỷ khác so với những đứa trẻ bình thường. Chúng có thể tập trung quá mức vào các chi tiết nhỏ, bỏ qua thông tin quan trọng hoặc gặp khó khăn trong việc liên kết các ý tưởng. 

Giải pháp: 

• Tránh sử dụng những câu hỏi mở quá rộng hoặc những câu hỏi đòi hỏi suy luận phức tạp.
• Hạn chế các câu hỏi tại sao bởi loại câu hỏi này đòi hỏi trẻ phải hiểu động cơ và cảm xúc của người khác. 
• Đặt các câu hỏi theo một trình tự hợp lý để giúp trẻ dễ dàng theo dõi.

5.5 Kháng cự và hành vi tiêu cực

Trong lúc dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi, bạn sẽ phải đối mặt với những hành động tiêu cực và kháng cự của trẻ. Nếu quá trình học tập quá nhanh hoặc quá nhiều áp lực, trẻ có thể cảm thấy quá tải và kháng cự. Khi đó, trẻ trở nên sợ hãi với việc tiếp tục học đặt câu hỏi. Nếu trẻ không thấy được lợi ích của việc đặt câu hỏi, trẻ sẽ không có động lực để thực hiện. Thậm chí, tỏ thái độ khó chịu và cáu gắt. 

Giải pháp: 

• Chọn một nơi yên tĩnh và không bị xao nhãng để trẻ tập trung vào việc đặt câu hỏi.
• Khen ngợi mọi nỗ lực của trẻ, dù là nhỏ nhất giúp trẻ cảm thấy tự tin hơn.
• Sử dụng hình ảnh, tranh vẽ để giúp trẻ hiểu rõ hơn về những gì mình muốn hỏi và tạo hứng thú tích cực. 
• Ngoài câu hỏi, bạn cũng nên dạy trẻ một số ký hiệu cơ bản để hỗ trợ việc giao tiếp.

Trẻ thường có hành vi kháng cự trong lúc học đặt câu hỏi

5.6 Thiếu kiên nhẫn

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc kiên nhẫn và đặt câu hỏi. Vốn dĩ, trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ khó tập trung vào một hoạt động trong thời gian dài, dễ bị phân tán bởi các kích thích xung quanh. Sự thiếu kiên nhẫn ở trẻ tự kỷ thường liên quan đến việc khó kiểm soát cảm xúc, khó tập trung và khó hiểu các quy tắc xã hội. Chính vì thế, trẻ dễ mất kiên nhẫn khi làm một việc mà bản thân không thấy hứng thú. 

Giải pháp: 

• Tạo không gian yên tĩnh, hạn chế tiếng ồn và các yếu tố gây xao nhãng.
• Chuẩn bị một số đồ chơi hoặc vật dụng nhỏ để trẻ chơi trong khi chờ đợi.
• Khen ngợi trẻ khi trẻ kiên nhẫn chờ đợi và sử dụng hệ thống phần thưởng để khuyến khích hành vi tích cực.
• Chia các nhiệm vụ lớn thành các bước nhỏ hơn, dễ quản lý hơn và rút ngắn thời gian học tập cho trẻ. 

Có thể thấy, dạy trẻ tự kỷ đặt câu hỏi là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn và sáng tạo. Khi trẻ bắt đầu đặt câu hỏi, đó là dấu hiệu cho thấy trẻ đang tích cực khám phá thế giới xung quanh, phát triển khả năng tư duy và giao tiếp. Hy vọng qua bài viết trên, phụ huynh bỏ túi thêm những thông tin hữu ích liên quan đến việc dạy trẻ cách đặt câu hỏi. Hãy theo dõi Mirai Care hàng ngày để cập nhật thêm nhiều tin tức hữu ích về bệnh tự kỷ ở trẻ nhỏ nhé!

Tài liệu tham khảo: 

1. https://roiloanphattrien.online/day-tre-tu-ky-dat-cau-hoi 
2. https://www.healisautism.com/post/teaching-child-ask-questions