Gợi ý trò chơi can thiệp sớm cho trẻ chậm nói, tự kỷ nhẹ

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: CEO Nguyễn Việt Tiến Tổng Giám Đốc Công Ty Cổ Phần Miraicare

Trong hành trình đồng hành cùng con, trò chơi can thiệp sớm không chỉ là cách giúp trẻ “học mà chơi” mà còn là phương pháp khoa học giúp kích thích phát triển trí tuệ, ngôn ngữ và cảm xúc xã hội. Thông qua từng hoạt động đơn giản như xếp hình, ghép tranh hay bắt chước động tác, trẻ dần học cách giao tiếp, chú ý và hòa nhập với thế giới xung quanh.

Bài viết dưới đây Mirai Care sẽ gợi ý cho bố mẹ những trò chơi can thiệp sớm hiệu quả – vừa dễ áp dụng tại nhà, vừa mang lại niềm vui và tiến bộ rõ rệt cho con mỗi ngày.

1. Tác dụng của những trò chơi can thiệp sớm đối với trẻ tự kỷ

Với trẻ rối loạn phổ tự kỷ, chơi không chỉ là niềm vui — mà còn là liệu pháp phục hồi và phát triển toàn diện. Các trò chơi can thiệp sớm được thiết kế có mục tiêu rõ ràng, nhằm giúp trẻ cải thiện khả năng giao tiếp, tương tác xã hội, ngôn ngữ và điều hòa cảm xúc thông qua hoạt động trải nghiệm tự nhiên. Dưới đây là những tác dụng nổi bật nhất của trò chơi can thiệp sớm đối với trẻ tự kỷ:

1.1. Giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp và tương tác xã hội

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc nhìn mắt, phản hồi hoặc hiểu ngôn ngữ cơ thể của người khác. Khi tham gia trò chơi có yếu tố tương tác như chuyền bóng, gọi tên, bắt chước hành động… trẻ sẽ học được cách chờ lượt, nhìn người đối diện và phản ứng phù hợp.
Đây là bước nền quan trọng để trẻ học cách kết nối và giao tiếp bằng lời – không lời trong môi trường tự nhiên.

1.2. Kích thích phát triển ngôn ngữ và khả năng diễn đạt

Nhiều trò chơi can thiệp sớm được thiết kế để trẻ sử dụng lời nói ngắn, từ đơn giản hoặc âm thanh. Ví dụ như trò “Đoán đồ vật qua hình ảnh” hay “Nói tên con vật”. Khi lặp lại thường xuyên, trẻ bắt đầu hiểu mối liên hệ giữa từ – hành động – kết quả, từ đó dần hình thành ngôn ngữ tự nhiên.
Ngay cả khi trẻ chưa nói được, các hoạt động dùng cử chỉ, hình ảnh hay âm thanh cũng giúp não bộ ngôn ngữ được kích hoạt và phát triển dần dần.

Các trò chơi can thiệp giúp kích thích phát triển ngôn ngữ

1.3. Cải thiện khả năng chú ý và kiểm soát hành vi

Một trong những đặc điểm nổi bật ở trẻ tự kỷ là khó duy trì sự tập trung lâu dài. Các trò chơi có luật đơn giản như xếp hình, tìm đồ vật, hoặc “chờ đến lượt” giúp trẻ rèn khả năng chú ý, kiên nhẫn và kiểm soát hành vi.
Khi chơi thường xuyên, trẻ học được cách “hoàn thành nhiệm vụ” trước khi chuyển sang hoạt động khác — đây chính là nền tảng cho kỹ năng học tập sau này.

1.4. Hỗ trợ điều hòa cảm xúc và giảm hành vi kích động

Trò chơi can thiệp sớm có thể giúp trẻ xả năng lượng và thư giãn cảm xúc thông qua vận động (nhảy, lăn bóng, kéo co, thổi bong bóng…). Khi cơ thể được giải phóng năng lượng dư thừa, hệ thần kinh trung ương được cân bằng, trẻ dễ kiểm soát cảm xúc và giảm hành vi lặp lại hoặc bùng nổ.
Một số nghiên cứu cho thấy việc kết hợp trò chơi vận động và trị liệu cảm giác giúp giảm đáng kể mức độ căng thẳng và hành vi tự kích thích ở trẻ tự kỷ.

1.5. Tăng cường sự tự tin và khả năng thích nghi với môi trường

Khi được tham gia trò chơi, trẻ có cơ hội thành công trong những nhiệm vụ nhỏ – như xếp đúng khối, nhận đúng màu, gọi đúng tên… Mỗi lần đạt được mục tiêu, trẻ cảm thấy vui, được khen ngợi và tự tin hơn. Sự tự tin này dần lan sang những lĩnh vực khác như học tập, sinh hoạt và hòa nhập cộng đồng.

1.6. Gắn kết giữa cha mẹ và con cái trong quá trình can thiệp

Một điểm đặc biệt của trò chơi can thiệp sớm là không chỉ dành cho trẻ – mà còn là cầu nối tình cảm giữa cha mẹ và con. Khi cha mẹ cùng chơi, cùng cười và khích lệ con, trẻ sẽ cảm nhận được sự an toàn, từ đó sẵn sàng mở lòng và hợp tác hơn trong các buổi can thiệp chuyên sâu.

2. Top 8 trò chơi can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ

Các trò chơi can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, kỹ năng xã hội, khả năng chú ý và điều hòa cảm xúc. Dưới đây là 8 trò chơi được chuyên gia Mirai care khuyến nghị - dễ thực hiện, phù hợp cho cả trị liệu tại trung tâm và tại nhà. 

2.1. Sử dụng đất nặn hoặc mô hình

Mục tiêu: Phát triển vận động tinh, khả năng tập trung, trí tưởng tượng và ngôn ngữ mô tả.

Cách chơi:

• Chuẩn bị đất nặn hoặc mô hình con vật, trái cây, phương tiện giao thông…
• Bắt đầu bằng việc làm mẫu: “Mẹ nặn quả táo này, con thử làm giống mẹ nhé.”
• Sau đó khuyến khích trẻ tự chọn hình muốn nặn.
• Trong khi chơi, cha mẹ nên trò chuyện gợi mở: “Con đang làm gì đấy?”, “Cái này màu gì nhỉ?”, “Nó có mấy chân?”.

Kỹ năng phát triển:

• Phối hợp tay – mắt, tăng khả năng quan sát.
• Gọi tên đồ vật, màu sắc, con số → mở rộng vốn từ.
• Giúp trẻ thư giãn, tập trung và điều hòa cảm xúc.

Trò chơi đất sét giúp trẻ phát triển vận động tinh

2.2. Vẽ tranh và thủ công

Mục tiêu: Rèn khả năng diễn đạt cảm xúc, sáng tạo và phát triển ngôn ngữ.

Cách chơi:

• Cho trẻ dùng bút màu, sáp hoặc giấy màu để vẽ, tô, dán tranh.
• Gợi ý các chủ đề quen thuộc như: “Gia đình con”, “Trường mầm non”, “Con vật con yêu thích”.
• Cha mẹ khuyến khích trẻ kể lại: “Con vẽ ai đấy?”, “Cô giáo đang làm gì?”
• Sau khi hoàn thành, khen ngợi cụ thể: “Con tô màu rất cẩn thận”, “Bức tranh này rất tươi sáng!”.

Kỹ năng phát triển:

• Rèn luyện khả năng quan sát, sáng tạo, tập trung.
• Tăng khả năng dùng từ, nói câu ngắn.
• Giúp trẻ thể hiện bản thân mà không áp lực lời nói.

2.3. Nhận diện cảm xúc qua hình ảnh

Mục tiêu: Giúp trẻ hiểu và gọi tên cảm xúc – nền tảng cho khả năng đồng cảm và giao tiếp xã hội.

Cách chơi:

• Chuẩn bị thẻ hình khuôn mặt thể hiện các cảm xúc: vui, buồn, sợ, tức giận, ngạc nhiên…
• Giơ từng thẻ cho trẻ xem và hỏi: “Bạn này đang cảm thấy thế nào nhỉ?”
• Khi trẻ trả lời đúng, hãy khen: “Giỏi quá! Con nhìn thấy bạn đang vui rồi nè.”
• Tiếp theo, cho trẻ bắt chước nét mặt đó trong gương để luyện biểu cảm.

Kỹ năng phát triển:

• Nhận diện và phản ứng cảm xúc phù hợp.
• Hiểu ngôn ngữ cơ thể, tăng khả năng tương tác xã hội.

Trò chơi nhận diện cảm xúc qua hình ảnh

2.4. Trò chơi dự đoán cảm xúc trong tình huống

Mục tiêu: Rèn khả năng suy luận xã hội và phản ứng linh hoạt trong các tình huống đời thường.

Cách chơi:

• Sử dụng hình ảnh hoặc mô phỏng bằng đồ chơi: ví dụ “Bạn làm rơi kem”, “Mẹ bị đau tay”, “Bé được tặng quà”.
• Hỏi trẻ: “Con nghĩ bạn cảm thấy thế nào?” hoặc “Nếu là con, con sẽ làm gì?”
• Với trẻ nhỏ, có thể cho chọn thẻ biểu cảm tương ứng với cảm xúc (mặt vui, buồn, sợ, tức giận).

Kỹ năng phát triển:

• Hiểu nguyên nhân – cảm xúc – hành động.
• Tăng khả năng tự điều chỉnh và đồng cảm.

2.5. Trò chơi chuyền bóng

Mục tiêu: Phát triển khả năng luân phiên, giao tiếp bằng mắt và phản xạ xã hội.

Cách chơi:

• Dùng quả bóng mềm, ngồi đối diện con.
• Nói “Mẹ chuyền nhé!” và ném nhẹ cho trẻ. Khi trẻ bắt được, hướng dẫn trả lại: “Đến lượt con chuyền cho mẹ nào!”.
• Sau vài lượt, có thể chơi cùng 2–3 người để tạo môi trường nhóm nhỏ.

Kỹ năng phát triển:

• Rèn sự chờ đợi, luân phiên, hợp tác.
• Tăng kỹ năng quan sát, chú ý và phản hồi lời nói.

Trò chơi chuyền bóng

2.6. Trò chơi xây cầu

Mục tiêu: Phát triển tư duy không gian, khả năng giải quyết vấn đề và vận động tinh.

Cách chơi:

• Chuẩn bị các khối gỗ, lego hoặc hộp giấy.
• Cùng trẻ xây cầu, đường hầm, hoặc nhà theo hướng dẫn: “Đặt khối đỏ lên khối xanh nhé.”
• Khi công trình đổ, hãy nhẹ nhàng nói: “Không sao, mình làm lại cùng nhau.”

Kỹ năng phát triển:

• Kỹ năng phối hợp tay – mắt.
• Học cách kiên trì, chấp nhận sai và thử lại.
• Tăng khả năng tập trung, sắp xếp và ghi nhớ.

2.7. Nhảy múa theo nhạc

Mục tiêu: Phát triển cảm giác nhịp điệu, vận động thô và điều hòa cảm xúc.

Cách chơi:

• Chọn bài hát vui tươi, có giai điệu đơn giản.
• Hướng dẫn trẻ thực hiện động tác theo lời bài hát: “Vỗ tay – giơ tay – nhảy lên”.
• Có thể sử dụng đạo cụ: khăn voan, bóng bay, vòng tay để tăng hứng thú.
• Khi bài nhạc kết thúc, cùng con làm động tác cúi chào để rèn nề nếp.

Kỹ năng phát triển:

• Cảm nhận âm thanh, phản xạ vận động.
• Điều hòa cảm xúc, giảm căng thẳng.
• Tăng khả năng bắt chước – nền tảng cho học hỏi hành vi xã hội.

2.8. Chơi nhạc cụ đơn giản

Mục tiêu: Kích thích thính giác, phản xạ cảm xúc và phát triển khả năng phối hợp.

Cách chơi:

• Dùng nhạc cụ đơn giản: trống nhỏ, xúc xắc, đàn đồ chơi.
• Hướng dẫn trẻ gõ theo nhịp chậm – nhanh, mạnh – nhẹ.
• Sau đó, luân phiên: “Con đánh, mẹ đánh.” để tạo sự tương tác hai chiều.

Kỹ năng phát triển:

• Điều tiết lực tay, phản ứng theo âm thanh.
• Tăng khả năng tập trung và cảm nhận nhịp điệu.
• Kết nối cảm xúc giữa trẻ và người hướng dẫn.

Gợi ý khi thực hiện:

• Mỗi trò chơi chỉ nên kéo dài 10–15 phút để phù hợp khả năng tập trung.
• Luôn bắt đầu bằng trò con yêu thích, kết thúc bằng lời khen.
• Duy trì giao tiếp bằng mắt và ngữ điệu vui vẻ để trẻ cảm thấy được khích lệ

Trẻ tự kỷ chơi các loại nhạc cụ đơn giản

3. Câu hỏi thường gặp

3.1. Trò chơi can thiệp sớm có thể bắt đầu từ độ tuổi nào?

Các trò chơi can thiệp sớm có thể bắt đầu ngay từ khi trẻ được 12–18 tháng tuổi, đặc biệt nếu bố mẹ nhận thấy con có dấu hiệu chậm nói, ít giao tiếp bằng mắt hoặc ít phản ứng với người xung quanh. Ở giai đoạn này, trẻ rất dễ tiếp nhận kích thích thông qua hình ảnh, âm thanh và vận động – vì vậy, “chơi đúng cách” chính là hình thức trị liệu tự nhiên nhất.

Nếu trẻ lớn hơn (2–4 tuổi), vẫn có thể bắt đầu can thiệp bằng trò chơi phù hợp với độ chú ý, khả năng vận động và mức độ tương tác của trẻ.

3.2. Tôi nên chơi với con bao lâu mỗi ngày để đạt hiệu quả tốt nhất?

Lý tưởng nhất là 30–60 phút mỗi ngày, chia thành 2–3 khoảng ngắn (10–20 phút/lần).
Trẻ tự kỷ thường khó duy trì sự tập trung lâu, nên việc chia nhỏ thời gian giúp trẻ không cảm thấy mệt hoặc mất hứng thú.

Quan trọng hơn là chất lượng của buổi chơi — hãy để mỗi trò chơi có mục tiêu cụ thể (rèn tập trung, tăng giao tiếp, học cảm xúc...) và kết thúc bằng lời khen tích cực để trẻ ghi nhận thành công của mình.

3.3. Nếu con không hợp tác hoặc không chú ý trong khi chơi thì phải làm sao?

Điều này rất thường gặp ở trẻ tự kỷ, đặc biệt trong giai đoạn đầu can thiệp.
Khi con mất tập trung hoặc từ chối chơi, cha mẹ nên:

• Giảm độ khó của trò chơi hoặc chia nhỏ nhiệm vụ hơn.
• Sử dụng trò trẻ yêu thích làm “cầu nối” để kéo sự chú ý (ví dụ: thay vì trò bóng, thử dùng nhạc cụ).
• Giữ thái độ bình tĩnh, không quát mắng, không ép buộc.
• Khen ngợi hoặc thưởng nhỏ (như sticker, cái ôm, bánh quy) khi con hợp tác lại.

Hãy nhớ rằng: mục tiêu đầu tiên không phải là “chơi đúng” mà là “chơi vui và sẵn sàng tham gia”.

3.4. Những trò chơi này có thể thay thế cho các buổi trị liệu chuyên nghiệp không?

Các trò chơi can thiệp sớm không thể thay thế hoàn toàn cho trị liệu chuyên sâu, nhưng là phần bổ trợ vô cùng quan trọng. Chơi giúp củng cố kỹ năng trẻ học được trong lớp trị liệu, đồng thời duy trì kết nối cảm xúc giữa cha mẹ và con — yếu tố cốt lõi giúp trẻ tiến bộ nhanh hơn.

Tại Mirai Care, chuyên gia thường hướng dẫn phụ huynh kết hợp trị liệu chuyên môn (ABA, ngôn ngữ, cảm giác...) với trò chơi tại nhà, để tạo môi trường học tập liên tục và tự nhiên nhất cho trẻ.

>>> Xem thêm:

• Làm gì khi trẻ tự kỷ liên tục kích thích thị giác?
• Giúp trẻ tự kỷ hay đánh bạn kiểm soát hành vi tốt hơn

Kết luận

Các trò chơi can thiệp sớm không chỉ là hoạt động giải trí đơn thuần, mà là công cụ trị liệu tự nhiên giúp trẻ tự kỷ phát triển toàn diện – từ ngôn ngữ, cảm xúc đến kỹ năng xã hội. Khi cha mẹ dành thời gian chơi cùng con mỗi ngày, đó cũng là lúc tình yêu, sự kết nối và niềm tin được vun đắp.

Mirai care hy vọng rằng, mỗi trò chơi nhỏ hôm nay sẽ trở thành một bước tiến lớn trên hành trình phát triển của con – nơi mà “chơi” không chỉ là niềm vui, mà còn là cách con học, trưởng thành và hòa nhập thế giới quanh mình.

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!