2 cách dạy trẻ tự kỷ kể chuyện - 3 trò chơi giúp trẻ rèn luyện kỹ năng kể chuyện

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Kể chuyện là một trong những kỹ năng quan trọng giúp trẻ tự kỷ phát triển ngôn ngữ, giao tiếp và khả năng biểu đạt cảm xúc. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh vẫn gặp khó khăn khi hướng dẫn con kể lại một câu chuyện trọn vẹn, mạch lạc. Trong bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ chỉ cho ba mẹ 2 cách dạy trẻ tự kỷ kể chuyện tại nhà. 

1. Dạy kể chuyện có lợi ích gì cho trẻ tự kỷ?

Dạy kể chuyện mang lại rất nhiều lợi ích quan trọng cho trẻ tự kỷ, đặc biệt trong phát triển ngôn ngữ và tương tác xã hội.

• Nâng cao khả năng diễn đạt: Trẻ học cách mở rộng vốn từ, sử dụng câu văn đầy đủ và phong phú hơn thay vì chỉ nói những câu ngắn, rời rạc.
• Rèn luyện tư duy trình tự: Hoạt động kể lại một câu chuyện giúp trẻ biết sắp xếp các sự kiện theo đúng thứ tự, hỗ trợ phát triển tư duy logic.
• Hiểu hơn về cảm xúc và suy nghĩ của người khác: Qua các nhân vật, tình huống và lời thoại, trẻ dần nắm bắt khái niệm về cảm xúc, động cơ và hành vi xã hội.
• Tăng cơ hội tương tác: Khi có thể kể và chia sẻ câu chuyện, trẻ dễ tham gia vào các cuộc trò chuyện với bạn bè, thầy cô và người thân.
• Hỗ trợ kỹ năng học đường: Khả năng tường thuật tốt là nền tảng quan trọng cho việc học đọc – hiểu và viết sau này.

Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy trẻ tự kỷ gặp thách thức trong việc kể lại câu chuyện một cách trọn vẹn, thường tập trung quá mức vào chi tiết nhỏ hoặc bỏ sót những thông tin mà người nghe cần để hiểu nội dung. 

Một nghiên cứu từ Đại học Yale cũng chỉ ra rằng trẻ tự kỷ thường hạn chế về khả năng suy đoán cảm xúc, suy nghĩ và mục đích của người khác. Điều này khiến trẻ khó nhận biết người nghe đang quan tâm điều gì, đang cảm thấy ra sao hoặc có đang chú ý đến câu chuyện hay không, từ đó ảnh hưởng tới hiệu quả giao tiếp và tương tác xã hội hằng ngày.

Dạy trẻ tự kỷ kể chuyện giúp trẻ nâng cao khả năng diễn đạt

2. Cách dạy trẻ tự kỷ kể chuyện

2.1. Dạy trẻ tự kỷ kể chuyện qua sách, tranh

Sách tranh là công cụ trực quan giúp trẻ tự kỷ dễ tiếp nhận và ghi nhớ nội dung hơn. Khi dạy trẻ kể chuyện bằng sách, bố mẹ nên chọn những cuốn có hình ảnh rõ ràng, ít nhân vật và câu chuyện ngắn. Hãy đọc chậm, chỉ vào từng hình và giải thích bằng câu từ đơn giản.

Sau đó, bố mẹ có thể yêu cầu trẻ kể lại bằng cách đặt câu hỏi gợi mở như: “Ai đây?”, “Bạn nhỏ đang làm gì?”, “Chuyện gì xảy ra tiếp theo?”. Việc sử dụng hình ảnh giúp trẻ liên kết thông tin tốt hơn và hình thành câu chuyện một cách tự nhiên.

2.2. Dạy trẻ kể chuyện qua các tình huống thực tế

Các tình huống trong đời sống hàng ngày là chất liệu tuyệt vời để luyện kỹ năng kể chuyện cho trẻ tự kỷ. Bố mẹ có thể bắt đầu với những hoạt động quen thuộc như đi siêu thị, nấu ăn, đi công viên… Khi sự việc diễn ra, hãy mô tả ngắn gọn: “Con đang bỏ đồ vào giỏ”, “Chúng ta đang tưới cây”.

Sau khi hoạt động kết thúc, khuyến khích trẻ kể lại bằng cách hỏi: “Hôm nay con đã làm gì?”, “Con nhớ bước tiếp theo không?”. Cách này giúp trẻ hiểu trình tự, tăng khả năng diễn đạt và áp dụng kỹ năng kể chuyện vào thực tế.

Dạy trẻ tự kỷ kể chuyện qua các tình huống thực tế

3. Các trò chơi giúp trẻ tự kỷ rèn luyện khả năng kể chuyện

3.1. Trò chơi “Kể chuyện theo tranh”

Mục tiêu:

• Giúp trẻ hình thành khả năng sắp xếp sự việc theo trình tự thời gian và kể lại thành một mạch chuyện.
• Tận dụng điểm mạnh trực quan (ảnh, thẻ hình) để hỗ trợ trẻ tự kỷ trong việc tổ chức thông tin. 

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị bộ thẻ hình: mỗi thẻ mô tả một sự kiện nhỏ (ví dụ: “một chú cún đói”, “mẹ đổ thức ăn cho cún”, “cún ăn”, “cún vui vẻ”) như ví dụ trong bài viết. 
• Ban đầu, người lớn làm mẫu: sắp xếp các thẻ theo đúng trình tự và kể lại câu chuyện. 
• Sau đó cho trẻ làm: yêu cầu trẻ sắp xếp các thẻ (từ lộn xộn) theo trình tự rồi kể bằng lời của mình. 
• Có thể thêm phần “hoàn thành câu chuyện”: cho trẻ xem 3 hình đầu, sau đó yêu cầu trẻ tưởng tượng hình 4 hoặc 5 và kể tiếp. 

Lời khuyên:

• Bắt đầu với số lượng thẻ nhỏ (3-4 hình) để trẻ không bị quá tải.
• Dùng hình ảnh đơn giản, rõ ràng, ít nhân vật, ít biến cố để trẻ dễ theo.
• Khi trẻ làm tốt, tăng dần số thẻ hoặc tăng độ phức tạp (nhiều nhân vật, nhiều bước).
• Kèm theo câu hỏi dẫn dắt: “Điều gì xảy ra đầu tiên?”, “Sau đó là gì?”, “Cuối cùng con thấy gì?” (đây là kỹ thuật câu hỏi trình tự) 
• Hãy khen ngợi nỗ lực của trẻ, không chỉ kết quả “kể đúng” mà là việc trẻ sắp xếp và bắt đầu kể.

3.2. Trò chơi “Đóng vai kể lại”

Mục tiêu:

• Phát triển khả năng cho trẻ nhập vai, hiểu hành động và cảm xúc của nhân vật, từ đó kể lại hoặc diễn giải theo cách của mình. 
• Giúp trẻ hiểu hơn “nguồn gốc” của hành động trong câu chuyện: ai làm cái gì, vì sao, kết quả ra sao.

Cách thực hiện:

• Chọn một câu chuyện quen thuộc (ví dụ “Ba chú heo con”) hoặc một tình huống đơn giản từ đời sống hàng ngày. 
• Chuẩn bị đạo cụ đơn giản: búp bê, thú bông, rối tay, props (đạo cụ nhỏ) để phép diễn nhập vai.
• Người lớn và trẻ cùng “diễn lại” câu chuyện: người lớn dẫn phần mở đầu, sau đó trao vai lại cho trẻ. Hỏi dẫn dắt như: “Chú heo đầu tiên đã làm gì?”, “Sói nói gì nhỉ?” rồi khuyến khích trẻ kể lại bằng lời của trẻ.

Lời khuyên:

• Đừng ép trẻ phải nói quá nhiều ngay từ đầu, hãy bắt đầu bằng việc chọn vai, làm động tác, biểu cảm trước rồi dần dần dẫn vào phần lời.
• Cho trẻ quyền lựa chọn vai mình muốn để giúp trẻ cảm thấy “chủ động”, tăng động lực tham gia.
• Khi kể lại, hãy khuyến khích trẻ dùng các cụm từ “vì vậy”, “sau đó”, “cuối cùng” để hình thành trình tự logic.

Cho chơi đóng vai cho trẻ tự kỷ

3.3. “Kể chuyện bằng hình ảnh cá nhân”

Mục tiêu:

• Kết nối câu chuyện với trải nghiệm cá nhân của trẻ, giúp trẻ kể lại điều mình đã làm, đã trải qua, từ đó tăng khả năng tường thuật (narration) và gắn kết ngôn ngữ với bản thân. 
• Tăng sự quan tâm và động lực vì câu chuyện là “của con” — trẻ sẽ hứng thú hơn khi kể về mình thay vì về chuyện người khác.

Cách thực hiện:

• Chụp ảnh hoạt động của trẻ: đi chơi, sinh nhật, ăn kem, chơi công viên, lớp học, vv. 
• Sau đó ngồi cùng trẻ, xem lại ảnh và đặt các câu hỏi gợi mở như: “Ai ở trong hình?”, “Con đang làm gì?”, “Sau đó chuyện gì xảy ra?”
• Hướng dẫn trẻ dùng cấu trúc thời gian: “Lúc đó con …”, “Rồi con …”, “Cuối cùng thì …”.

Lời khuyên:

• Luôn giữ thái độ hỗ trợ nhẹ nhàng, không đánh giá nếu trẻ kể chưa tới hoặc bỏ lỡ chi tiết.
• Có thể bắt đầu với 1-2 ảnh, sau đó tăng lên bộ ảnh nhỏ (3-5 ảnh) để trẻ kể lại một “chuỗi” ngày hoặc sự kiện.
• Khi trẻ đã quen, có thể cho trẻ tự chọn ảnh và kể lại cho bạn bè hoặc người thân nghe.
• Kết hợp luôn kỹ thuật câu hỏi dẫn: “Điều gì xảy ra tiếp theo?”, “Tại sao con làm thế?”, “Con cảm thấy thế nào?” để phát triển cả phần cảm xúc và nguyên nhân-hệ quả.

>>> Xem thêm:

• Cảm xúc của trẻ tự kỷ: Hiểu đúng để yêu thương và hỗ trợ con tốt hơn
• Tại sao trẻ tự kỷ hay vẫy tay? Có nên dừng hành vi lại không?

Kết luận

Hai cách dạy trẻ tự kỷ kể chuyện  và ba trò chơi gợi ý trong bài không chỉ giúp trẻ tăng khả năng ngôn ngữ mà còn cải thiện đáng kể sự tự tin, khả năng tương tác và kết nối cảm xúc. Hy vọng bài viết đã mang đến cho bạn những gợi ý hữu ích để đồng hành cùng con mỗi ngày.