Đâu là giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ? Can thiệp thế nào?

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Xác định giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ là bước quan trọng giúp ba mẹ mở ra cơ hội để giảm mức ảnh hưởng của rối loạn và con sớm hòa nhập xã hội. Tuy nhiên, không phải phụ huynh nào cũng hiểu rõ “giai đoạn vàng” là khi nào và nên can thiệp thế nào cho đúng. Hãy cùng Mirai Care làm rõ thời điểm quan trọng nhất để hỗ trợ trẻ, cũng như các phương pháp can thiệp được chuyên gia khuyến nghị trong bài viết dưới đây. 

1. Giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ là khi nào?

Giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ thường được xác định trong khoảng từ 2 - 7 tuổi, đặc biệt quan trọng nhất là trước 3 tuổi. Đây là thời điểm não bộ trẻ phát triển mạnh mẽ, có khả năng tiếp nhận, xử lý thông tin và hình thành kết nối thần kinh nhanh hơn rất nhiều so với các giai đoạn sau. Vì vậy, mọi hình thức trị liệu, hỗ trợ kỹ năng hay giáo dục đặc biệt đều mang lại hiệu quả vượt trội nếu được bắt đầu sớm.

Trong giai đoạn này, trẻ có mức độ linh hoạt cao, khả năng học hỏi và thích nghi tốt, từ đó giúp giảm đáng kể các hành vi rập khuôn, cải thiện giao tiếp, ngôn ngữ và kỹ năng xã hội. Ngược lại, nếu can thiệp muộn, não bộ đã ổn định cấu trúc, các hành vi không phù hợp trở nên “ăn sâu”, hiệu quả can thiệp thấp hơn và cần nhiều thời gian hơn để điều chỉnh.

Các chuyên gia khẳng định rằng cha mẹ nên đưa trẻ thăm khám ngay khi nhận thấy những dấu hiệu cảnh báo sớm, chẳng hạn như ít giao tiếp mắt, chậm nói, không phản ứng khi gọi tên, kém tương tác xã hội hoặc có hành vi lặp đi lặp lại. 

Việc phát hiện sớm và can thiệp đúng lúc chính là chìa khóa để tận dụng tối đa giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ, giúp con có cơ hội phát triển gần với trẻ bình thường nhất.

Giai đoạn can thiệp trẻ tự kỷ thường được xác định trong khoảng từ 2 - 7 tuổi

2. Vì sao nên can thiệp cho trẻ tự kỷ trong thời gian vàng?

Giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ mang lại hiệu quả vượt trội nhờ sự phát triển mạnh mẽ và linh hoạt của não bộ. Những lý do ba mẹ nên can thiệp sớm cho con bị tự kỷ có thể kể đến:

• Não bộ ở giai đoạn 0 - 6 tuổi đặc biệt linh hoạt , dễ hình thành các kết nối thần kinh mới, giúp trẻ tiếp thu trị liệu nhanh và hiệu quả hơn.
• Trẻ có khả năng cải thiện rõ rệt về ngôn ngữ, giao tiếp mắt, phản ứng tên gọi và kỹ năng tương tác xã hội khi được can thiệp sớm.
• Các hành vi lặp lại hoặc hành vi không phù hợp được điều chỉnh dễ dàng hơn, tránh hình thành thói quen khó thay đổi về sau.
• Trẻ can thiệp sớm có khả năng hòa nhập trường học tốt hơn nhờ tăng khả năng tập trung, tuân thủ yêu cầu và tương tác với bạn bè.
• Việc hỗ trợ đúng thời điểm giúp rút ngắn quá trình trị liệu, tiết kiệm thời gian và chi phí cho gia đình.
• Cha mẹ được tiếp cận thông tin đúng đắn, biết cách đồng hành phù hợp với tình trạng của con, giảm lo lắng và sai lệch trong chăm sóc.
• Can thiệp trong giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ tạo nền tảng quan trọng để trẻ phát triển gần với mức bình thường, mở ra cơ hội hòa nhập xã hội và tương lai độc lập hơn.

Can thiệp sớm mang lại hiệu quả vượt trội nhờ sự phát triển mạnh mẽ và linh hoạt của não bộ

3. Các phương pháp can thiệp hiệu quả trong giai đoạn vàng

Giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ chỉ thật sự phát huy ý nghĩa khi đi kèm với phương pháp phù hợp. Bởi không chỉ thời điểm mà cách can thiệp đúng mới quyết định hiệu quả cải thiện tự kỷ hiệu quả. Dưới đây là 6 phương pháp có thể áp dụng thực hiện vào giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ: 

3.1. ABA (Applied Behavior Analysis)

Trong giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ, phương pháp ABA được xem là lý tưởng giúp trẻ cải thiện hành vi, ngôn ngữ và kỹ năng xã hội.

Ưu điểm: 

• Hiệu quả cao, thiết kế chương trình theo mức rối loạn và năng lực của trẻ. 
• Giảm hành vi lặp lại, ăn vạ, không hợp tác nếu được thực hiện đúng thời điểm.
• Phát triển kỹ năng giao tiếp xã hội, dùng lời nói/ phi ngôn ngữ để giao tiếp. 
• Dễ theo dõi tiến trình, mọi mục tiêu đều được đo lường, giúp phụ huynh biết trẻ tiến bộ đến đâu và điều chỉnh kịp thời.

Nhược điểm: 

• Cường độ cao, giờ tập luyện thường yêu cầu 20 - 40 giờ/tuần, dễ gây mệt cho trẻ nếu không được thiết kế hợp lý.
• Đòi hỏi chuyên gia có chuyên môn cao. 
• Chi phí có thể cao do thời lượng can thiệp lớn và yêu cầu cá nhân hóa.
• Cần sự phối hợp chặt chẽ của gia đình.

Quá trình ABA trong giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ thường bao gồm:

• Xây dựng kế hoạch cá nhân hóa dựa trên mức độ rối loạn của từng trẻ.
• Luyện tập thông qua các phiên học ngắn, lặp lại và có hệ thống.
• Tăng cường hành vi mong đợi bằng lời khen, phần thưởng hoặc hoạt động yêu thích.
• Duy trì và khái quát kỹ năng để trẻ áp dụng vào môi trường thực tế như ở nhà, ở lớp, khi chơi với bạn.

ABA được xem là chuẩn vàng giúp trẻ cải thiện hành vi, ngôn ngữ và kỹ năng xã hội

3.2. PECS – giao tiếp bằng tranh

PECS - Hệ thống giao tiếp bằng tranh được phát triển như một công cụ đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả, giúp trẻ chưa nói hoặc chậm nói có thể “lên tiếng” theo cách của riêng mình. 

Đây là phương pháp quan trọng để hỗ trợ giao tiếp sớm trong giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ, tạo nền tảng để trẻ phát triển ngôn ngữ và tăng tương tác xã hội.

Ưu điểm:

• Phù hợp với trẻ chậm nói, kém tương tác trong giai đoạn phát triển đầu đời.
• Có quy trình rõ ràng theo từng bước, dễ theo dõi và đo lường tiến bộ.
• Có khả năng kích thích sự xuất hiện của ngôn ngữ nói khi trẻ quen với mô hình giao tiếp.

Nhược điểm:

• Cần chuẩn bị bộ tranh đầy đủ và bảo quản kỹ để dùng lâu dài.
• Gia đình phải luyện tập lặp lại hằng ngày để duy trì hiệu quả.
• Một số trẻ khó tập trung thị giác có thể gặp trở ngại khi mới bắt đầu.
• Cần chuyên viên hướng dẫn đúng quy trình để tránh áp dụng sai.

Quy trình thực hiện: 

• Giai đoạn 1: Dạy trẻ đưa tranh để yêu cầu đồ vật mong muốn.
• Giai đoạn 2: Trẻ biết chủ động tìm người giao tiếp để đưa tranh.
• Giai đoạn 3: Trẻ phân biệt đúng tranh giữa nhiều lựa chọn.
• Giai đoạn 4: Trẻ ghép tranh vào thẻ “Con muốn…” để tạo thành câu yêu cầu.
• Giai đoạn 5: Trẻ biết trả lời câu hỏi “Con muốn gì?”.
• Giai đoạn 6: Phát triển lên mô tả, trả lời câu hỏi mở rộng và giao tiếp nâng cao.

3.3. Trị liệu ngôn ngữ – speech therapy

Khi bước vào giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ, trị liệu ngôn ngữ đóng vai trò then chốt giúp trẻ hình thành khả năng hiểu, nói và diễn đạt. Chuyên viên ngôn ngữ sử dụng nhiều kỹ thuật như bắt chước âm, mô hình hóa lời nói, luyện giao tiếp qua trò chơi, tăng tương tác bằng ánh mắt và cử chỉ để kích hoạt ngôn ngữ một cách tự nhiên.

Ưu điểm:

• Phát triển lời nói, từ đơn đến câu hoàn chỉnh.
• Hỗ trợ trẻ hiểu khái niệm, mệnh lệnh, câu hỏi.
• Tăng khả năng giao tiếp mắt, luân phiên, gọi tên cho trẻ. 
• Cải thiện rõ rệt kỹ năng tương tác xã hội.

Hạn chế:

• Tiến bộ chậm nếu trẻ bị rối loạn cảm giác hoặc chú ý kém.
• Cần phụ huynh thực hành song song tại nhà hằng ngày.

Quy trình thực hiện: 

Thường kết hợp trò chơi, vật thật, tranh, âm nhạc và các chiến lược mô hình hóa ngôn ngữ; trẻ được luyện tập trong môi trường gần gũi để tăng khả năng dùng lời nói thật trong đời sống.

Trị liệu ngôn ngữ  thông qua trò chơi, tăng tương tác bằng ánh mắt

3.4. Can thiệp cảm giác – SI Therapy

Mỗi đứa trẻ đều có “hệ cảm giác” riêng, và ở trẻ tự kỷ, hệ này thường rối loạn khiến trẻ nhạy quá mức hoặc phản ứng rất kém với âm thanh, ánh sáng, chạm hoặc chuyển động. Ở giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ, trị liệu cảm giác giúp trẻ lấy lại sự ổn định cơ thể -  nền tảng quan trọng để học tập và giao tiếp.

Ưu điểm:

• Hỗ trợ giảm nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng, chạm…ở trẻ
• Trẻ tăng khả năng chú ý, ngồi học, chờ đợi.
• Hỗ trợ giảm hành vi bùng nổ do quá tải cảm giác.

Nhược điểm:

• Không trực tiếp dạy ngôn ngữ hay hành vi, nên phải kết hợp với các trị liệu khác.
• Hiệu quả đòi hỏi thời gian và sự kiên trì.

Cách thực hiện: Trẻ được tiếp xúc với xích đu, bóng, bàn chải, bồn cát, nước, hạt sensory, bài tập thăng bằng… Mục tiêu là giúp hệ thần kinh “tổ chức lại” thông tin cảm giác, giúp trẻ bình tĩnh hơn và học tốt hơn.

3.5. Trị liệu hành vi & kỹ năng

Nếu PECS và ngôn ngữ trị liệu tập trung vào giao tiếp, thì trị liệu hành vi và kỹ năng hướng trực tiếp tới việc giúp trẻ tự lập và tham gia các hoạt động hằng ngày. Giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ vào khoảng 3 đến 7 tuổi - đây là thời điểm lý tưởng để dạy trẻ các kỹ năng nền tảng như tự ăn, tự mặc đồ, chơi chức năng, tương tác với bạn bè, kiểm soát cảm xúc,...

Ưu điểm:

• Giúp trẻ hình thành nếp sinh hoạt ổn định.
• Tăng kỹ năng tự phục vụ theo từng độ tuổi.
• Có thể giúp trẻ cải thiện khả năng tuân thủ và hợp tác.
• Trẻ giảm đáng kể hành vi không phù hợp.

Nhược điểm:

• Cần thực hành liên tục trong nhiều môi trường
• Một số trẻ phản kháng khi mới bắt đầu tập kỹ năng mới.

Quy trình:

• Quan sát và phân tích hành vi của trẻ.
• Chia kỹ năng lớn thành các bước nhỏ.
• Dạy từng bước bằng mô phỏng, gợi ý và củng cố.
• Sau đó giảm dần hỗ trợ để trẻ tự lập hoàn toàn.

3.6. Trị liệu bằng tế bào gốc

Gần đây, nhiều phụ huynh quan tâm đến hướng can thiệp bằng tế bào gốc như một hy vọng mới. Tuy nhiên, đây là phương pháp y khoa đặc thù và yêu cầu về chuyên môn cao.

Tại Việt Nam, Mirai Care là đơn vị kết nối độc quyền với Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào gốc Tokyo (TSRI), Nhật Bản. Trong suốt hành trình đưa giải pháp y học tái tạo Nhật Bản đến gần hơn với phụ huynh Việt, Mirai Care đã lắng nghe rất nhiều câu chuyện đầy trăn trở của cha mẹ có con rối loạn phổ tự kỷ.  

Với quy trình làm việc chuẩn hóa, đội ngũ tư vấn tận tâm và chính sách bảo mật thông tin tuyệt đối, Mirai Care đồng hành cùng phụ huynh trong hành trình chăm sóc và điều trị tự kỷ cho trẻ bằng các liệu pháp hiện đại, an toàn và đạt chuẩn quốc tế. 

Liệu pháp tế bào gốc tự thân được Mirai Care giới thiệu đến phụ huynh nhằm hỗ trợ trẻ tự kỷ và các rối loạn phát triển. Nguồn tế bào gốc được lấy trực tiếp từ chính cơ thể trẻ, đảm bảo không gây đào thải và có khả năng hỗ trợ giảm viêm thần kinh.

Trị liệu bằng tế bào gốc là phương pháp y khoa đặc thù và yêu cầu về chuyên môn cao

>>> Xem thêm:

• Top 10 bài tập âm ngữ trị liệu cho trẻ tự kỷ hiệu quả tại nhà
• Âm nhạc trị liệu cho trẻ tự kỷ: Lợi ích và tác động

Kết luận

Giai đoạn vàng can thiệp trẻ tự kỷ là thời điểm quan trọng nhất để mở ra cơ hội phát triển vượt trội cho trẻ. Việc lựa chọn đúng phương pháp, kết hợp đánh giá chuyên môn và theo dõi liên tục sẽ giúp trẻ cải thiện rõ rệt về giao tiếp, hành vi và khả năng hòa nhập. Hy vọng những thông tin trong bài viết trên của Mirai Care sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ hơn về hướng can thiệp phù hợp, từ đó đồng hành cùng con một cách đúng đắn và hiệu quả hơn.

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!