Hội chứng Asperger: Dấu hiệu, nguyên nhân và phương pháp điều trị

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Hội chứng Asperger là một dạng rối loạn phát triển thuộc phổ tự kỷ, thường khiến người mắc gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội nhưng vẫn có khả năng nhận thức bình thường, thậm chí vượt trội ở một số lĩnh vực. Cùng Mirai Care tìm hiểu về dấu hiệu, nguyên nhân và phương pháp điều trị hội chứng Asperger để đưa ra những hướng trị liệu thích hợp. 

1. Hội chứng Asperger là gì?

Hội chứng Asperger (Asperger’s syndrome) là một dạng rối loạn phát triển thần kinh thuộc phổ tự kỷ (autism spectrum), trước đây được xem là chẩn đoán riêng biệt và đặc trưng bởi những khó khăn trong tương tác xã hội, giao tiếp phi ngôn ngữ và sự xuất hiện của hành vi lặp lại hoặc sở thích hẹp. 

Tuy nhiên, trong các hệ thống phân loại tâm thần hiện tại như DSM‑5 (Mỹ) và ICD‑11 (WHO) thì thuật ngữ “Asperger” không còn dùng làm chẩn đoán riêng nữa mà được đưa vào dạng nhẹ hơn của Rối loạn phổ tự kỷ (autism spectrum disorder – ASD) cấp độ 1. 

Đặc điểm nổi bật, dễ nhận thấy của hội chứng Asperger

• Thường có ngôn ngữ phát triển tương đối bình thường hoặc tốt, không bị chậm nặng như các dạng nặng hơn của ASD. 
• Chỉ số IQ thường ở mức bình thường hoặc cao hơn, nhưng vẫn gặp khó khăn trong kỹ năng xã hội và tương tác. 
• Dị dạng trong cách tư duy, cảm nhận, sở thích hoặc cảm giác — ví dụ yêu thích cực kỳ một chủ đề hẹp, hoặc tuân theo thói quen rất cụ thể.

Hội chứng Asperger là một dạng rối loạn phát triển thần kinh thuộc phổ tự kỷ

2. Nguyên nhân của hội chứng Asperger

Khi bạn gặp một người mắc hội chứng Asperger, có thể bạn sẽ nhanh chóng nhận ra điều gì đó khác biệt ở họ. Họ thường rất thông minh, thậm chí xuất sắc trong một lĩnh vực nào đó, nhưng lại gặp nhiều khó khăn trong việc giao tiếp hay thể hiện cảm xúc. Bên cạnh đó, họ thường có xu hướng tập trung mạnh vào một chủ đề yêu thích, đến mức gần như “ám ảnh”, hoặc lặp đi lặp lại một số hành vi đặc trưng – như một cách giúp họ cảm thấy an toàn và ổn định hơn trong thế giới xung quanh.

Trước đây, các bác sĩ từng xem hội chứng Asperger là một rối loạn riêng biệt. Nhưng từ năm 2013, sau khi Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM-5) được cập nhật, Asperger đã được xếp vào nhóm rối loạn phổ tự kỷ (ASD). Nói cách khác, nó không còn là một chẩn đoán tách biệt mà nằm trong phổ rộng của các rối loạn phát triển liên quan đến khả năng giao tiếp và tương tác xã hội. Tuy vậy, tên gọi “Asperger” vẫn được sử dụng phổ biến để chỉ những người có triệu chứng nhẹ và khả năng thích ứng cao – thường được gọi là “rối loạn phổ tự kỷ chức năng cao”.

Người mắc hội chứng Asperger có thể sống độc lập, học giỏi, làm việc tốt và sở hữu những tài năng đặc biệt. Họ có thể là những thiên tài ẩn mình – giống như nhiều nhà khoa học, lập trình viên hay nghệ sĩ mà thế giới từng biết đến. Tuy nhiên, bên trong sự xuất sắc ấy lại là cuộc chiến thầm lặng với các kỹ năng xã hội, cảm xúc và giao tiếp.

3. Dấu hiệu nhận biết hội chứng Asperger

Trẻ mắc hội chứng Asperger (tự kỷ thông thái) thường rất khó phát hiện trong giai đoạn đầu đời. So với các bạn cùng tuổi, những trẻ này thường sở hữu chỉ số IQ cao và có kiến thức chuyên sâu về một lĩnh vực cụ thể. Vì vậy, nhiều người dễ lầm tưởng rằng bé chỉ đơn thuần là “thông minh vượt trội” thay vì đang có biểu hiện của rối loạn phát triển.

Thông thường, hội chứng này chỉ được nhận diện rõ ràng khi trẻ bắt đầu bước vào tuổi đi học – giai đoạn yêu cầu khả năng giao tiếp và tương tác xã hội nhiều hơn. Phụ huynh cần quan sát kỹ nếu nhận thấy con có một số dấu hiệu đặc trưng sau:

• Trẻ vẫn nói chuyện được bình thường nhưng giọng điệu, ngữ điệu và cách dùng từ khá khác lạ, có thể nói dài dòng, rườm rà, hoặc nói quá to/quá nhỏ không phù hợp với hoàn cảnh.
• Bé thường xuyên nói về chủ đề yêu thích của mình, tỏ ra say mê quá mức, nhưng lại không chú ý lắng nghe hay tham gia vào những cuộc trò chuyện ngoài lĩnh vực đó.
• Có năng khiếu nổi bật trong một số lĩnh vực như toán học, âm nhạc, khoa học, y học, chính trị hoặc ngoại ngữ, dù chưa từng được tiếp xúc sâu.
• Khả năng tập trung cao nhưng cách diễn đạt thường khô khan, máy móc, đôi khi dùng từ quá chuyên môn; dễ lặp lại những điều đã nói hoặc nghe được; có thể nói lắp hoặc phát âm không rõ.
• Cử chỉ và hành động thường vụng về, thiếu linh hoạt.
• Trẻ không biết cách duy trì giao tiếp bằng ánh mắt, thường nhìn chằm chằm hoặc tránh ánh nhìn người khác, biểu cảm gương mặt cứng nhắc, ít cảm xúc.
• Rất thật thà, tiếp nhận mọi thông tin theo nghĩa đen, không hiểu được sự ẩn ý, đùa cợt hay cảm xúc của người đối diện như buồn, vui, tức giận.
• Dễ bị kích thích bởi các yếu tố môi trường như ánh sáng mạnh, âm thanh lớn hoặc mùi lạ.
• Thiếu kỹ năng tự chăm sóc bản thân, cần sự hỗ trợ khi thực hiện các hoạt động cá nhân cơ bản như tắm rửa, đánh răng, thay quần áo.
• Khả năng vận động hạn chế, yếu trong các môn thể thao hoặc trò chơi yêu cầu sự nhanh nhẹn.
  Gặp khó khăn trong việc hòa nhập, phản ứng chậm khi xử lý tình huống, thường tự tách mình ra khỏi tập thể.

Các biểu hiện của hội chứng Asperger không hoàn toàn giống nhau ở mọi trẻ. Có bé có thể giao tiếp tốt hơn, trong khi bé khác lại nổi bật về khả năng tư duy hoặc vận động. Mức độ biểu hiện cũng thay đổi tùy từng cá nhân, nên việc theo dõi sớm và đánh giá đúng là rất quan trọng để trẻ nhận được hỗ trợ phù hợp.

Trẻ mắc hội chứng Asperger (tự kỷ thông thái) thường sở hữu chỉ số IQ cao 

4. Cách chẩn đoán hội chứng Asperger

Nếu bạn nhận thấy con có những biểu hiện giống với các dấu hiệu đã nêu, hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được thăm khám ban đầu. Bác sĩ sẽ thực hiện các bước sàng lọc cần thiết và nếu phát hiện bất thường, họ có thể giới thiệu bạn đến các chuyên gia về sức khỏe tâm thần hoặc phát triển trẻ em — những người có chuyên môn trong chẩn đoán và điều trị rối loạn tự kỷ và hội chứng Asperger, bao gồm:

• Nhà tâm lý học: hỗ trợ đánh giá, trị liệu tâm lý và cải thiện hành vi, cảm xúc.
• Bác sĩ thần kinh nhi khoa: tập trung điều trị các rối loạn liên quan đến hệ thần kinh và chức năng não.
• Bác sĩ tâm thần: có khả năng chẩn đoán và kê đơn thuốc điều trị các rối loạn tâm lý nếu cần thiết.

Thông thường, việc điều trị hội chứng Asperger đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều chuyên khoa để đảm bảo trẻ được chăm sóc toàn diện cả về thể chất, cảm xúc và hành vi.

Khi thăm khám, bác sĩ sẽ đặt câu hỏi chi tiết về hành vi và sự phát triển của trẻ, chẳng hạn như:

• Trẻ bắt đầu nói chuyện và giao tiếp vào thời điểm nào?
• Những dấu hiệu bất thường đầu tiên xuất hiện khi nào?
• Con có xu hướng tập trung mạnh vào một hoạt động hoặc chủ đề cụ thể không?
• Mối quan hệ xã hội của trẻ ra sao, có kết bạn và tương tác với người khác không?

Sau đó, bác sĩ sẽ quan sát trực tiếp cách trẻ phản ứng trong các tình huống khác nhau để đánh giá khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi thực tế.

Trong những năm gần đây, phương pháp chẩn đoán rối loạn phổ tự kỷ đã được chuẩn hóa, không còn sử dụng riêng thuật ngữ “hội chứng Asperger”. Thay vào đó, tất cả các trường hợp, từ nhẹ đến nặng  đều được xếp chung dưới tên gọi rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD).

Theo khuyến cáo của Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), tất cả trẻ nhỏ nên được tầm soát tự kỷ ở mốc 18 tháng và 24 tháng tuổi trong các lần khám định kỳ. Nếu cha mẹ có bất kỳ lo ngại nào về sự phát triển của con, họ hoàn toàn có thể chủ động đề nghị bác sĩ thực hiện đánh giá chuyên sâu.

Nếu bạn nhận thấy con có những biểu hiện đã nêu, hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ 

5. Phương pháp điều trị hội chứng Asperger

5.1. Đào tạo kỹ năng xã hội

Đây là một trong những liệu pháp cốt lõi giúp trẻ tự kỷ học cách tương tác với thế giới xung quanh. Trong các buổi học nhóm hoặc cá nhân, nhà trị liệu sẽ hướng dẫn trẻ nhận biết cảm xúc của bản thân và người khác, cách thể hiện suy nghĩ một cách phù hợp, và phản ứng đúng mực trong từng hoàn cảnh giao tiếp.

Thông qua các trò chơi nhập vai, ví dụ tình huống hoặc mô phỏng tương tác thực tế, trẻ sẽ học được cách chào hỏi, chia sẻ, chờ đến lượt, và duy trì ánh mắt khi nói chuyện. Việc học bằng cách làm mẫu – tức là nhà trị liệu thực hành trước để trẻ quan sát và bắt chước – được chứng minh là cách hiệu quả nhất. Khi trẻ được củng cố các hành vi đúng lặp đi lặp lại, dần dần các kỹ năng này sẽ trở thành phản xạ tự nhiên.

5.2. Ngôn ngữ trị liệu

Ngôn ngữ trị liệu là phương pháp then chốt giúp cải thiện khả năng giao tiếp cho trẻ tự kỷ, đặc biệt với những trẻ gặp khó khăn trong việc diễn đạt hoặc hiểu ngôn ngữ.

Trong các buổi trị liệu, trẻ sẽ được hướng dẫn cách:

• Phát âm rõ ràng và đúng ngữ điệu để giọng nói tự nhiên hơn, không còn đơn điệu hay đều đều.
• Thực hành hội thoại hai chiều, biết lắng nghe, phản hồi, và đặt câu hỏi.
• Hiểu ngôn ngữ cơ thể như ánh mắt, nụ cười, cử chỉ tay, hay khoảng cách giao tiếp.

Mục tiêu của liệu pháp không chỉ là giúp trẻ nói được, mà còn giúp trẻ hiểu được khi nào và làm thế nào để nói cho phù hợp với từng bối cảnh. Khi giao tiếp trở nên dễ dàng hơn, trẻ cũng tự tin hơn trong học tập và cuộc sống hàng ngày.

Ngôn ngữ trị liệu là phương pháp then chốt giúp cải thiện khả năng giao tiếp cho trẻ tự kỷ

5.3. Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT)

CBT – hay liệu pháp nhận thức hành vi – tập trung vào việc giúp trẻ hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của mình. Với trẻ tự kỷ, CBT giúp giảm bớt các hành vi lặp đi lặp lại, các cơn bộc phát cảm xúc, và những lo âu hoặc ám ảnh thường gặp.

Trong quá trình trị liệu, nhà chuyên môn sẽ giúp trẻ:

• Nhận biết cảm xúc của bản thân, gọi tên chúng và hiểu vì sao mình cảm thấy như vậy.
• Học cách điều chỉnh phản ứng trước các tình huống căng thẳng.
• Thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, từ đó kiểm soát hành vi tốt hơn.

Khi được áp dụng đều đặn, CBT không chỉ giúp trẻ ổn định cảm xúc mà còn tăng khả năng tự nhận thức và giải quyết vấn đề, tạo nền tảng cho sự phát triển tâm lý lành mạnh sau này.

5.4. Tập huấn cho phụ huynh

Cha mẹ chính là “nhà trị liệu” gần gũi nhất của trẻ. Vì vậy, tập huấn cho phụ huynh là một phần không thể thiếu trong quá trình điều trị tự kỷ. Trong các khóa học này, cha mẹ được hướng dẫn các kỹ năng giao tiếp, tương tác và củng cố hành vi tích cực cho con ngay tại nhà.

Ngoài ra, chuyên gia cũng giúp phụ huynh hiểu sâu hơn về chứng tự kỷ, từ đó giảm bớt cảm giác căng thẳng, tội lỗi hay lo lắng quá mức. Việc chia sẻ với những gia đình có hoàn cảnh tương tự cũng giúp họ cảm thấy được đồng cảm, hỗ trợ và tiếp thêm nghị lực.

Một số gia đình còn được khuyến khích tham gia trị liệu nhóm hoặc tư vấn tâm lý, để họ có thể thích nghi với việc chăm sóc con và duy trì sự cân bằng trong cuộc sống.

5.5. Phân tích hành vi ứng dụng (ABA)

Phân tích hành vi ứng dụng – hay Applied Behavior Analysis (ABA) – là một phương pháp khoa học được sử dụng phổ biến trong điều trị rối loạn phổ tự kỷ. ABA giúp trẻ học các hành vi tích cực như giao tiếp, hợp tác, tự lập và kiềm chế cảm xúc, đồng thời giảm thiểu các hành vi tiêu cực.

Nhà trị liệu sẽ sử dụng “củng cố tích cực” – tức là khen thưởng hoặc khuyến khích khi trẻ thực hiện đúng – để tạo động lực cho trẻ lặp lại hành vi tốt. Ví dụ, nếu trẻ giao tiếp bằng lời thay vì la hét, trẻ sẽ được khen ngợi hoặc nhận phần thưởng nhỏ.

Qua thời gian, trẻ sẽ hiểu mối liên hệ giữa hành vi và kết quả, từ đó tự điều chỉnh hành vi của mình mà không cần ép buộc. ABA được đánh giá là một trong những phương pháp can thiệp hiệu quả và an toàn nhất hiện nay.

5.6. Điều trị bằng thuốc

Hiện tại, chưa có loại thuốc đặc hiệu nào được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt để điều trị trực tiếp hội chứng Asperger hoặc các rối loạn phổ tự kỷ khác. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc nhằm kiểm soát các triệu chứng đi kèm như trầm cảm, lo âu, tăng động hoặc rối loạn giấc ngủ.

Các nhóm thuốc thường được kê bao gồm:

• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI): giúp giảm lo âu, ám ảnh, và trầm cảm.
• Thuốc chống loạn thần: kiểm soát hành vi hung hăng hoặc bốc đồng.
• Thuốc kích thích (Stimulant medicines): hỗ trợ cải thiện khả năng tập trung, đặc biệt ở trẻ có biểu hiện tăng động giảm chú ý (ADHD).

Việc sử dụng thuốc cần có sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa, tránh lạm dụng hoặc tự ý thay đổi liều lượng, vì điều này có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn.

5.7. Phương pháp tế bào gốc

Phương pháp trị liệu tự kỷ bằng tế bào gốc là một phương pháp hiện đại, được xem là tiềm năng và có hiệu quả cải thiện hành vi, ngôn ngữ và chức năng thần kinh cho trẻ tự kỷ. Tế bào gốc được sử dụng để giảm viêm não, điều chỉnh hệ miễn dịch và hỗ trợ tái tạo các tế bào thần kinh, từ đó giúp cải thiện các triệu chứng của tự kỷ.

Tại Việt Nam hiện nay, Mirai Care là đơn vị kết nối ĐỘC QUYỀN với viện Nghiên cứu Tế bào gốc Tokyo Nhật Bản (TSRI) - đơn vị đã thực hiện trị liệu cho hơn 500 trẻ em trên toàn thế giới. Kết quả ghi nhận đáng kinh ngạc:

• Hơn 95% trẻ có cái thiện trong hơn 500 em
• Hơn 90% trẻ có cải thiện về mặt hành vi
• Hơn 80% trẻ có cải thiện về mặt ngôn ngữ

Phương pháp trị liệu tự kỷ bằng tế bào gốc sử dụng chính tế bào tự thân của bé

6. Câu hỏi thường gặp

6.1. Yếu tố di truyền có phải nguyên nhân gây ra tự kỷ thông thái?

Cho đến nay, nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng Asperger vẫn là một ẩn số. Các nhà khoa học tin rằng yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng, khi tình trạng này thường xuất hiện trong nhiều thế hệ của cùng một gia đình. Ngoài ra, các yếu tố môi trường như phơi nhiễm độc chất, nhiễm trùng khi mang thai hoặc biến chứng trong thai kỳ cũng có thể góp phần làm tăng nguy cơ phát triển rối loạn này.

6.2. Tiêm vắc xin có khiến con bị mắc hội chứng Asperger?

Đã từng có giả thuyết cho rằng vắc xin, đặc biệt là vắc xin sởi hoặc chất bảo quản thimerosal, có thể liên quan đến tự kỷ. Nhưng qua hàng chục năm nghiên cứu, tất cả các bằng chứng khoa học đều bác bỏ điều này. Các tổ chức uy tín như CDC, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ và Viện Y học Hoa Kỳ khẳng định rõ: “Không có bất kỳ mối liên hệ nào giữa tiêm vắc xin và rối loạn phổ tự kỷ.”

>>> Xem thêm:

• Gợi ý trò chơi can thiệp sớm cho trẻ chậm nói, tự kỷ nhẹ
• 2 cách dạy trẻ tự kỷ kể chuyện giúp trẻ rèn luyện kỹ năng giao tiếp

Kết luận

Hội chứng Asperger không phải là rào cản khiến người bệnh không thể thành công hay hạnh phúc. Với sự thấu hiểu, can thiệp sớm và điều trị đúng cách, người mắc Asperger hoàn toàn có thể phát triển kỹ năng xã hội, làm việc hiệu quả và sống một cuộc đời ý nghĩa. Nếu bạn nhận thấy con hoặc người thân có dấu hiệu của hội chứng này, hãy chủ động tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!