Cách giảm tình trạng trẻ tự kỷ hay la hét hiệu quả tại nhà

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Trẻ tự kỷ hay la hét là một trong những hành vi khiến nhiều cha mẹ lo lắng và bối rối. Đằng sau những tiếng la ấy, không phải là sự bướng bỉnh, mà là lời “kêu cứu” khi con cảm thấy quá tải, sợ hãi hoặc không thể diễn đạt cảm xúc bằng lời. Hiểu được nguyên nhân của hành vi này là bước đầu tiên để cha mẹ có thể đồng hành và giúp con học cách kiểm soát cảm xúc. Trong bài viết dưới đây, Mirai Care sẽ chia sẻ góc nhìn chuyên môn và những phương pháp giúp con bình tĩnh hơn, từng bước cải thiện hành vi la hét.

1. Tại sao trẻ tự kỷ hay la hét?

Việc trẻ tự kỷ hay la hét không phải là hành vi “hư” hay “chống đối”, mà là cách con phản ứng khi cảm thấy quá tải về cảm giác hoặc cảm xúc. Theo nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực thần kinh học, trẻ rối loạn phổ tự kỷ có sự khác biệt trong cách xử lý các kích thích từ môi trường – dẫn đến phản ứng mạnh mẽ hơn bình thường.

Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến:

1.1. Quá tải giác quan (Sensory Overload)

Trẻ tự kỷ thường rất nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng, mùi, hoặc cảm giác chạm.
Một tiếng ồn lớn, ánh đèn chói hoặc tiếng khóc của người khác cũng có thể khiến trẻ cảm thấy hoảng sợ và la hét để “xua” bớt cảm giác khó chịu đó.

Ví dụ: Khi đến siêu thị đông người, trẻ có thể đột ngột bịt tai và hét lớn. Hành động này giúp trẻ “bảo vệ” bản thân khỏi môi trường quá nhiều kích thích.

1.2. Khó diễn đạt cảm xúc và nhu cầu

Do hạn chế về ngôn ngữ, nhiều trẻ không biết cách nói “con mệt”, “con không thích”, hoặc “con muốn nghỉ”. Thay vì lời nói, la hét trở thành phương tiện giao tiếp thay thế – để cha mẹ chú ý và hiểu rằng con đang cần giúp đỡ.

Trẻ tự kỷ hay la hét có thể do trẻ không biết diễn đạt cảm xúc và nhu cầu 

1.3. Mất kiểm soát cảm xúc

Khi gặp tình huống bất ngờ, thay đổi lịch trình hoặc không được đáp ứng mong muốn, trẻ tự kỷ dễ rơi vào trạng thái rối loạn điều hòa cảm xúc. Trong khoảnh khắc đó, con có thể hét, đập tay hoặc tự làm đau bản thân – không phải để “gây rối”, mà là cách giải phóng căng thẳng.

1.4. Học theo hành vi hoặc phản ứng quen thuộc

Nếu la hét từng giúp trẻ “đạt được điều mình muốn” (ví dụ: được bế, được cho đồ chơi), thì hành vi này sẽ lặp lại như một phản xạ có điều kiện. Vì vậy, việc xây dựng quy tắc và phản hồi nhất quán của cha mẹ là yếu tố quan trọng để điều chỉnh hành vi lâu dài.

1.5. Rối loạn giấc ngủ, lo âu hoặc đau thể chất

Một số trẻ la hét nhiều hơn khi bị thiếu ngủ, đau bụng, đau tai hoặc đang trong giai đoạn tăng lo âu. Trong những trường hợp này, la hét là dấu hiệu báo rằng con đang chịu đựng cơn khó chịu mà chưa biết cách diễn đạt.

2. Cha mẹ cần làm gì khi trẻ tự kỷ la hét?

Khi trẻ tự kỷ hay la hét, điều quan trọng nhất là cha mẹ giữ bình tĩnh và hiểu được thông điệp ẩn sau hành vi của con. Mỗi tiếng la đều là một cách con nói rằng “con đang quá tải”, “con sợ” hoặc “con không biết cách khác để diễn đạt”. Tùy vào tình huống, cha mẹ có thể áp dụng những biện pháp xử lý tức thì hoặc chiến lược dài hạn để giúp con ổn định hơn.

2.1. Biện pháp xử lý tức thì để trẻ ngừng la hét

Những bước này giúp xoa dịu cơn bùng nổ cảm xúc của trẻ trong thời điểm xảy ra hành vi:

• Giữ bình tĩnh và hạ thấp giọng: Trẻ tự kỷ thường phản ứng mạnh với âm thanh. Khi cha mẹ nói to, trẻ có thể càng hét lớn hơn. Giọng nói nhỏ, chậm rãi giúp con cảm thấy an toàn hơn.
• Tránh la mắng hoặc phản ứng tiêu cực: Mọi lời trách mắng lúc này chỉ khiến con thêm căng thẳng. Thay vào đó, hãy thể hiện sự thấu hiểu: “Mẹ biết con đang mệt/đang sợ.”
• Giảm kích thích xung quanh: Nếu môi trường quá ồn, nhiều ánh sáng hoặc đông người, hãy đưa con đến không gian yên tĩnh hơn.
• Hỗ trợ con biểu đạt nhu cầu: Khi con bình tĩnh lại, hãy gợi ý nhẹ: “Con muốn mẹ ôm hay con muốn ở một mình?” – giúp con học cách nói ra thay vì hét lên.
• Sử dụng vật giúp trấn an: Một món đồ chơi yêu thích, chăn mềm hoặc âm thanh êm dịu có thể giúp con cảm thấy dễ chịu hơn.

Cha mẹ cần giữ bình tĩnh, hạ thấp giọng để con cảm thấy an toàn hơn

2.2. Các biện pháp lâu dài để giảm tình trạng trẻ la hét

Để giảm hành vi trẻ tự kỷ hay la hét về lâu dài, cha mẹ cần xây dựng nền tảng ổn định cho cảm xúc và giao tiếp của con:

• Tăng khả năng giao tiếp: Học liệu hoặc trị liệu ngôn ngữ giúp con diễn đạt cảm xúc tốt hơn, giảm nhu cầu “la hét để nói thay lời”.
• Tạo lịch sinh hoạt cố định: Trẻ tự kỷ thường thấy an toàn khi có lịch trình rõ ràng. Thông báo trước các thay đổi giúp con chuẩn bị tâm lý, tránh bùng nổ cảm xúc.
• Thực hành kỹ năng tự điều chỉnh: Hướng dẫn trẻ hít thở sâu, bóp bóng, hoặc đếm ngược khi cảm thấy căng thẳng.
• Can thiệp hành vi (ABA): Phương pháp ABA giúp xác định nguyên nhân la hét và dạy trẻ hành vi thay thế tích cực.
• Cân nhắc trị liệu tế bào gốc Nhật Bản: Nhiều trường hợp được ghi nhận cải thiện đáng kể về cảm xúc và hành vi sau khi can thiệp bằng tế bào gốc tại Viện TSRI Nhật Bản – hướng đi kết hợp giữa y học và trị liệu hành vi, mang lại kết quả toàn diện hơn.

3. Phương pháp giúp cải thiện hành vi trẻ tự kỷ hay la hét

Để giảm tình trạng trẻ tự kỷ hay la hét, cha mẹ cần kết hợp giữa can thiệp hành vi, điều chỉnh môi trường và các phương pháp trị liệu y học. Mục tiêu không chỉ là “ngừng tiếng hét”, mà là giúp con học cách thể hiện cảm xúc và kiểm soát bản thân tốt hơn.

3.1. Liệu pháp hành vi (ABA)

ABA (Applied Behavior Analysis) là phương pháp can thiệp khoa học, giúp xác định nguyên nhân dẫn đến hành vi la hét – ví dụ: muốn thu hút chú ý, né tránh hoạt động, hay do quá tải cảm giác.

• Cách thực hiện: Nhà trị liệu sẽ quan sát, phân tích chuỗi hành vi – sau đó dạy trẻ hành vi thay thế phù hợp như dùng ký hiệu, lời nói hoặc thẻ hình để bày tỏ cảm xúc.
• Hiệu quả: Trẻ dần học được cách tự điều chỉnh cảm xúc, hiểu hậu quả hành vi và giảm tần suất la hét theo thời gian.

ABA (Applied Behavior Analysis) là phương pháp can thiệp khoa học

3.2. Liệu pháp cảm giác (Sensory Integration Therapy)

Một số trẻ la hét do nhạy cảm quá mức với âm thanh hoặc ánh sáng.

• Cách thực hiện: Nhà trị liệu cảm giác sẽ thiết kế các hoạt động như xúc cát, nhào đất, đung đưa, ôm ép nhẹ để giúp con làm quen và kiểm soát cảm giác tốt hơn.
• Hiệu quả: Giảm phản ứng quá tải giác quan – từ đó hạn chế hành vi la hét, giúp con thư giãn và tập trung hơn.

3.3. Dạy kỹ năng giao tiếp – ngôn ngữ

Khi trẻ biết cách nói ra điều mình muốn, tiếng hét sẽ không còn cần thiết.

• Cách thực hiện: Kết hợp trị liệu ngôn ngữ, sử dụng tranh ảnh (PECS), hoặc các ứng dụng giao tiếp thay thế giúp con diễn đạt nhu cầu.
• Hiệu quả: Trẻ tự tin hơn trong giao tiếp, giảm lo âu và bớt phụ thuộc vào la hét để thể hiện cảm xúc.

3.4. Điều trị bằng tế bào gốc Nhật Bản (TSRI)

Nghiên cứu tại Viện nghiên cứu điều trị tế bào gốc Tokyo (TSRI) cho thấy, phương pháp cấy ghép tế bào gốc tủy xương tự thân giúp phục hồi các tế bào thần kinh bị tổn thương, cải thiện khả năng xử lý cảm xúc và hành vi.

• Hiệu quả lâm sàng: Hơn 90% trẻ điều trị cho thấy giảm rõ rệt các hành vi kích động, la hét, và tăng khả năng giao tiếp – tập trung.
• Tại Việt Nam, Mirai care hiện là đơn vị tư vấn độc quyền kết nối phụ huynh với TSRI Nhật Bản, đồng hành cùng gia đình trong suốt quá trình điều trị và theo dõi sau can thiệp.

Điều trị bằng tế bào gốc Nhật Bản (TSRI)

4. Câu hỏi thường gặp

4.1. La hét có phải dấu hiệu bệnh nặng hơn không?

Không hẳn. La hét ở trẻ tự kỷ là một dạng hành vi phổ biến, thường xuất hiện khi con quá tải cảm xúc hoặc kích thích giác quan. Tuy nhiên, nếu con la hét kéo dài, tần suất tăng, kèm theo hành vi tự gây thương tích hoặc không đáp ứng với những phương pháp can thiệp thông thường, cha mẹ nên đưa trẻ đi đánh giá lại chuyên sâu.  Điều này giúp xác định xem có sự thay đổi trong tình trạng thần kinh, lo âu hoặc rối loạn cảm giác đi kèm hay không.

4.2. Trẻ tự kỷ có thể tự kiểm soát hành vi la hét khi lớn lên không?

Câu trả lời là có, nếu được can thiệp và hướng dẫn đúng cách. Khi trẻ lớn hơn, khả năng nhận biết cảm xúc, ngôn ngữ và tự điều chỉnh sẽ phát triển. Với sự hỗ trợ từ cha mẹ, nhà trị liệu và môi trường ổn định, con có thể:

• Biết nhận diện cảm xúc (buồn, sợ, mệt, tức giận) trước khi bùng nổ.
• Học thay thế hành vi la hét bằng cách nói, ra dấu hoặc dùng công cụ giao tiếp.
• Cảm thấy an toàn hơn trong môi trường xã hội, từ đó giảm dần phản ứng tiêu cực.

Ở nhiều trường hợp được điều trị bằng liệu pháp tế bào gốc kết hợp hành vi (ABA) tại Viện TSRI Nhật Bản, trẻ ghi nhận giảm rõ rệt hành vi la hét và cải thiện khả năng tập trung, ngôn ngữ.

4.3. Khi trẻ tự kỷ la hét, cha mẹ nên làm gì?

• Không quát mắng, không dọa nạt: Điều này chỉ khiến con thêm sợ hãi.
• Giữ giọng nói nhỏ, bình tĩnh: Âm thanh dịu giúp con hạ căng thẳng nhanh hơn.
• Tách con khỏi môi trường gây kích thích: Ví dụ, đưa ra khỏi nơi ồn ào hoặc nhiều ánh sáng.
• Quan sát nguyên nhân: Con hét vì mệt, đói, hay không được đáp ứng mong muốn? Việc hiểu lý do giúp can thiệp đúng hướng.
• An ủi và hỗ trợ bằng hành động: Một cái ôm, một đồ vật yêu thích hoặc hoạt động thư giãn giúp con ổn định trở lại.

Nếu tình trạng la hét kéo dài dù đã áp dụng nhiều phương pháp, cha mẹ nên liên hệ chuyên gia hoặc đơn vị can thiệp chuyên sâu như Mirai Care để được đánh giá toàn diện và xây dựng kế hoạch hỗ trợ phù hợp.

>>> Xem thêm:

• Gợi ý trò chơi can thiệp sớm cho trẻ chậm nói, tự kỷ nhẹ
• 2 cách dạy trẻ tự kỷ kể chuyện giúp trẻ rèn luyện kỹ năng giao tiếp

Kết luận

Tiếng hét của conkhông phải là “vấn đề”, mà là tín hiệu cho thấy con đang cố gắng giao tiếp theo cách riêng. Việc hiểu nguyên nhân, phản ứng đúng cách và kiên trì can thiệp sẽ giúp trẻ tự kỷ hay la hét từng bước học được cách diễn đạt cảm xúc tích cực hơn.

Mirai Care tin rằng, khi cha mẹ đồng hành cùng con bằng tình yêu – sự kiên nhẫn – và phương pháp đúng, mỗi tiếng la hôm nay sẽ trở thành một bước nhỏ trên hành trình con học cách nói, hiểu và hòa nhập cùng thế giới. 

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!