[Tìm hiểu] Nguyên nhân trẻ tăng động và cách điều trị hiệu quả

Tác giả: Ngô Thị Thúy An , bài viết được tư vấn chuyên môn bởi: BÁC SĨ TAKAHIRO HONDA (Pajili) Giám đốc Viện Nghiên cứu Điều trị Cấy ghép Tế bào Gốc Tokyo (TSRI)

Nguyên nhân trẻ tăng động là vấn đề được nhiều phụ huynh quan tâm khi nhận thấy con có biểu hiện hiếu động quá mức, khó tập trung hoặc bốc đồng. Việc hiểu rõ những yếu tố gây ra rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) giúp cha mẹ có định hướng đúng đắn trong chăm sóc, can thiệp và hỗ trợ trẻ. Cùng Mirai Care tìm hiểu rõ các nguyên nhân tại sao cũng như các cách điều trị tăng động trong bài viết dưới đây nhé!

1. Nguyên nhân trẻ tăng động 

Hiện nay, chưa có nghiên cứu nào chỉ rõ ràng nguyên nhân tại sao trẻ bị rối loạn tăng động giảm chú ý, nhưng cha mẹ có thể hiểu đây là sự kết hợp phức tạp của yếu tố di truyền, môi trường và các vấn đề về hệ thần kinh. 

1.1. Các yếu tố sinh học và thần kinh

• Yếu tố di truyền: Gen di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển ADHD, đặc biệt là các gen liên quan đến hệ thống dẫn truyền tín hiệu trong não bộ. 
• Rối loạn chức năng não bộ: Sự mất cân bằng các chất dẫn truyền tín hiệu thần kinh hoặc tổn thương ở các vùng vỏ não trán có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung và vận động của trẻ. 
• Tổn thương não: Chấn thương não ở thai nhi hoặc sau khi sinh do tai nạn có thể là nguyên nhân khởi phát bệnh.

1.2. Yếu tố môi trường và nguy cơ trong thai kỳ

• Hút thuốc, rượu bia, ma túy: Việc mẹ bầu sử dụng thuốc lá, rượu, bia, ma túy, hoặc các chất kích thích khác trong quá trình mang thai làm tăng nguy cơ trẻ bị ADHD. 
• Tiếp xúc với chất độc hại: Tiếp xúc với các hóa chất độc hại như chì, đặc biệt là trong giai đoạn phát triển não bộ của trẻ, là một yếu tố nguy cơ khác. 
• Biến chứng thai kỳ: Sinh non, trẻ sinh ra nhẹ cân cũng là những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc ADHD. 

1.3. Các yếu tố tâm lý và xã hội 

• Căng thẳng tâm lý: Môi trường gia đình căng thẳng, áp lực tâm lý hoặc môi trường sống không lành mạnh có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng tăng động.
• Môi trường sống: Môi trường sống ồn ào, chật chội, hoặc việc trẻ tiếp xúc quá nhiều với thiết bị điện tử cũng có thể góp phần làm tăng triệu chứng.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trẻ bị rối loạn tăng động giảm chú ý 

2. Triệu chứng của bệnh tăng động

Triệu chứng của ADHD có thể biểu hiện theo ba nhóm chính: thiếu tập trung, hiếu động - bốc đồng, hoặc kết hợp cả hai. Chúng thường kéo dài ít nhất 6 tháng và gây ảnh hưởng tiêu cực trong môi trường học tập, trong gia đình hoặc ngay trong các mối quan hệ giao tiếp xã hội. 

Thiếu tập trung (Inattention)

• Trẻ thường có trạng thái mơ mộng, khó tập trung vào các nhiệm vụ được giao. 
• Trí nhớ ngắn hạn kém, hay quên, lạc mất đồ vật thường xuyên. 
• Tâm trí dễ bị xao nhãng bởi các yếu tố không quan trọng xung quanh. 
• Thường tránh né, không thích hoặc miễn cưỡng làm những công việc đòi hỏi nỗ lực trí óc trong thời gian dài (như bài tập về nhà hoặc bài tập ở trường). 
• Thường khó theo dõi các hướng dẫn hoặc không thể hoàn thành công việc theo chuỗi dài. 

Hiếu động - Bốc đồng (Hyperactivity & Impulsivity)

• Trẻ không thể yên tĩnh mà nghịch ngợm, vặn vẹo trong chỗ ngồi. 
• Có thể nói nhiều, nói cả ngày khó giữ im lặng khi cần thiết hoặc khi được nhắn nhở. 
• Làm ra nhiều hành động mà không suy nghĩ trước (bốc đồng). 
• Nóng vội khó kiên nhẫn chờ đến lượt bản thân, thường cắt ngang người khác. 
• Các trẻ nhỏ mắc chứng tăng động thường thực hiện các hành động leo trèo, chạy nhảy không phù hợp với hoàn cảnh. 

Kết hợp: Triệu chứng kết hợp tức là trẻ có thể biểu hiện tổng hợp các triệu chứng mất tập trung và hiếu động hoặc bốc đồng

Triệu chứng của ADHD thường chia làm 3 nhóm chính 

3. Biện pháp chẩn đoán tăng động

Xác định nguyên nhân trẻ tăng động rồi chẩn đoán biện pháp không phải chỉ xét nghiệm một lần duy nhất là có thể đưa ra kết luận mà nó là cả một quá trình tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. 

• Chẩn đoán ADHD ở trẻ em: Đối với trẻ em, Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến cáo rằng bác sĩ nên hỏi cha mẹ, giáo viên hoặc những người đã chăm sóc trẻ về hành vi của con tại nhiều địa điểm, bối cảnh bao gồm ở nhà, trường học khi tiếp xúc, giao lưu với bạn bè.
• Chẩn đoán ADHD ở người lớn: Áp dụng với người lớn, tăng động có thể biểu hiện bằng trạng thái bồn chồn, lo lắng, hoặc khiến người xung quanh cảm thấy mệt mỏi vì các hành vi của họ.

Để chẩn đoán bệnh tăng động một cách chính xác nhất, chuyên gia, bác sĩ sẽ dựa vào các hướng dẫn trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, ấn bản thứ năm (DSM - 5). Tiêu chuẩn chẩn đoán này giúp đảm bảo người mắc sẽ được chẩn đoán và đưa ra hướng điều trị ADHD phù hợp. 

Số lượng các triệu chứng cần thiết để chẩn đoán ADHD (theo nhóm tuổi) như sau:‎

• Với trẻ em dưới 16 tuổi: Có sáu hoặc nhiều hơn các triệu chứng mất tập trung hoặc tăng động - bốc đồng.
• Với thanh thiếu niên từ 17 tuổi trở lên và người lớn: Có năm hoặc nhiều hơn các triệu chứng mất tập trung hoặc tăng động - bốc đồng.

Ngoài các dấu hiệu trẻ tăng động nhắc đến ở phần trên, cha mẹ còn cần lưu ý một số triệu chứng sau đây:

• Một số triệu chứng mất tập trung hoặc hiếu động thái quá xuất hiện trước 12 tuổi.
• Một số triệu chứng xuất hiện ở hai hoặc nhiều môi trường (chẳng hạn như ở nhà, trường học hoặc nơi làm việc, với bạn bè hoặc người thân).
• Các triệu chứng này ảnh hưởng hoặc làm giảm chất lượng hoạt động xã hội, học tập hoặc công việc.
• Các triệu chứng không thể giải thích rõ hơn bằng một rối loạn tâm thần khác (như rối loạn khí sắc, rối loạn lo âu, rối loạn phân ly hoặc rối loạn nhân cách). 

Chẩn đoán nguyên nhân trẻ tăng động sẽ dựa cả quá trình đánh giá

4. Cách điều trị bệnh tăng động

4.1. Điều trị bằng phương pháp tâm lý

• Trị liệu hành vi (Behavioral Therapy): Liệu pháp giúp xác định nhận thức và thay đổi suy nghĩ từ đó cải thiện tâm trạng và hành vi đồng thời học cách xây dựng, giải quyết khi đối mặt với các tình huống căng thẳng hoặc vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần như lo âu, trầm cảm.
• Trị liệu nhận thức - hành vi (CBT): Giúp trẻ hoặc người lớn ADHD nhận thức, học cách quản lý cảm xúc, kiểm soát sự bốc đồng, cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề.
• Đào tạo kỹ năng xã hội: Hỗ trợ trẻ học cách giao tiếp, hợp tác và xây dựng mối quan hệ lành mạnh.
• Hướng dẫn cho phụ huynh và giáo viên: Giúp họ có chiến lược phù hợp để quản lý hành vi trẻ ở nhà và trường học.

4.2. Điều trị bằng thuốc

Thuốc kích thích là nhóm thuốc được sử dụng phổ biến nhất trong điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Các nghiên cứu cho thấy thuốc kích thích mang lại hiệu quả cao nhờ khả năng làm tăng nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh trong não hỗ trợ cải thiện khả năng tập trung và kiểm soát hành vi.

Tuy nhiên, cũng giống như nhiều loại thuốc khác, thuốc kích thích có thể gây ra tác dụng phụ. Việc sử dụng phải có sự kê đơn và theo dõi chặt chẽ từ bác sĩ. Người bệnh cần thông báo cho bác sĩ về các loại thuốc khác đang sử dụng, bởi một số thuốc điều trị bệnh lý phổ biến như tiểu đường, lo âu hoặc trầm cảm có thể gây tương tác với thuốc kích thích. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể cân nhắc chuyển sang loại thuốc khác phù hợp hơn.

Ngoài thuốc kích thích, đôi khi bác sĩ cũng kê đơn thuốc không kích thích, chẳng hạn như thuốc chống trầm cảm để hỗ trợ điều trị ADHD. Tuy vậy, hiện tại Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) vẫn chưa phê duyệt chính thức nhóm thuốc này cho mục đích điều trị ADHD. Do đó, trong thực tế, người bệnh có thể cần thử nhiều loại thuốc hoặc điều chỉnh liều lượng trước khi tìm ra phương pháp điều trị tối ưu cho mình.

4.3. Trị liệu bằng tế bào gốc

Tế bào gốc có khả năng tái tạo và phục hồi các tế bào thần kinh bị tổn thương, đồng thời điều hòa hoạt động của hệ thần kinh trung ương. Nhờ đó, phương pháp này có thể giúp cải thiện khả năng chú ý, kiểm soát hành vi và giảm các triệu chứng lo âu, căng thẳng ở trẻ. 

Và Nhật Bản là một trong những quốc gia đi đầu trong nghiên cứu và ứng dụng tế bào gốc trong điều trị các rối loạn phát triển thần kinh, trong đó có hội chứng tăng động giảm chú ý (ADHD). Viện Nghiên cứu điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) là đơn vị tiên phong sử dụng tế bào gốc để điều trị cho trẻ tự kỷ. Tế bào gốc được sử dụng là tế bào gốc trung mô được lấy từ tủy xương của bé nên rất an toàn, không lo xảy ra phản ứng đào thải. 

Tại Việt Nam, Mirai Care hiện là đơn vị kết nối độc quyền tại Việt Nam với ViệnTSRI hỗ trợ gia đình trong toàn bộ quá trình. Với sự đồng hành của Mirai Care, phụ huynh có thể an tâm khi con được tiếp cận một trong những phương pháp trị liệu tiên tiến nhất thế giới, mở ra cơ hội cải thiện rõ rệt về nhận thức, hành vi và chất lượng cuộc sống.

Các phương pháp điều trị bệnh tăng động

Nguyên nhân trẻ tăng động không chỉ đến từ một yếu tố đơn lẻ mà là sự tác động tổng hợp của gen, môi trường sống, tình trạng sức khỏe và hoạt động thần kinh. Việc xác định đúng nguyên nhân giúp cha mẹ và chuyên gia xây dựng phương pháp can thiệp phù hợp, từ đó cải thiện hành vi, khả năng tập trung và chất lượng cuộc sống của trẻ.

Có thể bạn chưa biết:

Một bước ngoặt đáng kể trong điều trị tự kỷ, mở ra cánh cửa hy vọng mới cho hàng triệu người bệnh trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, Miracare tự hào là cầu nối đưa bệnh nhân mắc bệnh tự kỷ điều trị tại Viện nghiên cứu, điều trị cấy ghép tế bào gốc Tokyo (TSRI) - đơn vị tiên phong và duy nhất hiện tại điều trị bệnh tự kỷ bằng phương pháp này tại Nhật Bản.

Tại TSRI có hơn 500 trẻ mắc bệnh tự kỷ đã điều trị bằng liệu pháp này, hơn 95% bệnh nhân cải thiện đáng kể sau điều trị. Cùng tìm hiểu phương pháp điều trị tự kỷ bằng liệu pháp tế bào gốc nhé!